CUỘC CHIẾN TRANH BẮT BUỘC

Tác giả: Đại tá Nguyễn Văn Hồng

- Nguyên Trung đoàn trưởng Trung đoàn 31 - Quân khu 5.
- Nguyên Sư đoàn trưởng Sư đoàn 309 - Quân khu 7.
- Nguyên Phó Tư lệnh - Tham mưu trưởng Quân đoàn 4.

Những năm tháng gian lao của cuộc chiến tranh giữ nước và làm nghĩa vụ quốc tế của nhân dân Việt Nam ngày càng lùi xa vào lịch sử. Nhưng thời gian không thể xóa nhòa những năm tháng cam go ấy trong ký ức của nhân dân, của cán bộ, chiến sỹ quân tình nguyện, chuyên gia Việt Nam. Và càng không thể xóa nhòa trong lòng nhân dân và Quân đội cách mạng Campuchia anh em. Thắng lợi của cuộc chiến tranh giữ nước và thực hiện nhiệm vụ quốc tế là thắng lợi của tinh thần Đại đoàn kết dân tộc và Đoàn kết quốc tế, là thắng lợi của liên minh chiến đấu Việt Nam - Campuchia, là thắng lợi của lý tưởng cộng sản sáng ngời.
Trong những năm qua, đã có rất nhiều cuốn sách viết về các cuộc chiến tranh vĩ đại chống chủ nghĩa đế quốc, giải phóng dân tộc và đã được đông đảo bạn đọc hoan nghênh. Tuy nhiên, không vì thế mà mọi người không quan tâm đến cuộc chiến tranh giữ nước và làm nghĩa vụ quốc tế của nhân dân và quân tình nguyện Việt Nam trên chiến trường Campuchia. Mỗi cuốn sách ra đời đều phản ánh một cách chân thực về mỗi cuộc chiến tranh và lại thêm bằng chứng về chiến công vĩ đại mà nhân dân việt Nam đã thực hiện vì độc lập tự do cho Tổ quốc mình, vì hòa bình, công lý, tiến bộ xã hội.
Trong khói lửa của những cuộc chiến đấu ác liệt bảo vệ Tổ quốc, với cương vị của mình, tôi đã được làm quen với nhiều tướng lĩnh và cán bộ chỉ *** các đơn vị. Họ là những cán bộ thông minh, quả cảm và đặc biệt là lòng trung thành tuyệt đối với Tổ quốc và lý tưởng cộng sản. Tôi thật sự sung sướng và lấy làm tự hào khi được làm việc bên cạnh những người như thế. Một trong những cán bộ ấy là đồng chí Đại tá Nguyễn Văn Hồng, nguyên là Trung đoàn trưởng Trung đoàn bộ binh 31, đơn vị hai lần Anh hùng, nguyên Sư đoàn trưởng Sư đoàn bộ binh 309 Anh hùng và nguyên Phó Tư lệnh - Tham mưu trưởng Quân đoàn 4 Anh hùng, tác giả của cuốn sách này. Là một cán bộ cao cấp trong quân đội, trưởng thành từ chiến sỹ trinh sát - công binh, có bề dày kinh nghiệm trong chiến đấu đối với nhiều đối tượng tác chiến khác nhau, đồng chí đã thể hiện một cách đầy đủ phẩm chất và cương vị chỉ *** của mình. Sự trưởng thành về nghệ thuật quân sự, tính nghiêm túc, sát thực của người sỹ quan chỉ *** đã được đồng chí kể lại một cách chân thực, cảm động trong cuốn sách của mình.
Cuốn sách được viết không chỉ bằng những ký ức, thực tiễn mà còn được kiểm chứng bằng các tài liệu lịch sử, các văn kiện lưu trữ trong các đơn vị. Cuốn hồi ức của đồng chí một lần nữa khẳng định sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng Cộng sản, Đảng ủy Quân sự Trung ương, Bộ Quốc phòng, Bộ Tổng tham mưu và Bộ Chỉ *** các Mặt trận trong chỉ đạo chiến tranh đối với đối tượng tác chiến mới - một đối tượng rất hiểu ta và từng là bạn bè thân thiết của ta. Cuốn sách không chỉ viết về những chiến công, những câu chuyện cảm động của nhân dân và quân đội cách mạng Campuchia dành cho quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam, mà còn kể về những sai lầm, thiếu sót trong việc chỉ ***, thực hiện các kế hoạch tác chiến trong phạm vi chiến dịch, chiến thuật. Khi viết lên điều này, tác giả muốn cho người xem một bức tranh chân thực của cuộc chiến, đồng thời giúp cho những người chỉ *** những đơn vị thế hệ sau có được những kinh nghiệm quý báu - mọt kinh nghiệm phải trả giá bằng sinh mạng của hàng chục con người.Cố nhiên, đó không phải là điều chủ yếu, trên con đường đầy gian khổ, hy sinh mà các chiến sỹ tình nguyện thuộc Sư đoàn bộ binh 309 thực hiện trên đất nước Campuchia anh em.
Tôi đánh giá rất cao tinh thần, phong cách làm việc và tính nghiêm túc trong cuốn hồi ức của đồng chí và xin giới thiệu cùng bạn đọc.

Trung tướng, Phó giáo sư Khiếu Anh Lân
Nguyên Tư lệnh Mặt trận 479.
Nguyên Giám đốc Học viện Lục quân - Bộ Quốc phòng.

Phần một
CHIẾN TRANH


Chiến tranh đã bắt đầu như thế

Trên chiều dài lịch sử của mỗi nước, sau mỗi một cuộc chiến tranh, thường có một giai đoạn tương đối để điều chỉnh lại thế chiến lược mới, hoặc là để khắc phục những hậu quả của chiến tranh để lại cho mỗi bên.
Thế nhưng sau 1975, nước ta vừa được hoàn toàn giải phóng, thống nhất hai miền Nam - Bắc; những tưởng hoà bình sẽ vĩnh viễn trên đất nước đau thương này. Song, kẻ thù mới lại xuất hiện trong khi đất nước đang thương tích đầy mình, kinh tế kiệt quệ, xã hội đang giải quyết muôn vàn khó khăn.

Tình hình biên giới Việt Nam - Campuchia sau năm 1975, ngày càng diễn biến phức tạp. Sau sự kiện xung đột tranh chấp đảo Thổ Chu vủa Việt Nam, nhà cầm quyền “Campuchia Dân chủ” đã xua quân xâm nhập biên giới nước ta. Sự việc ngày một nghiêm trọng, cường độ ngày một gia tăng. Lúc bấy giờ ít có ai có thể nghĩ rằng một Nhà nước, một quân đội mới sát cánh chống kẻ thù chung là đế quốc Mỹ; đã lại trở thành kẻ thù của nhau? Điều đó không ai tin. Không thể nào tin được.


Trớ trêu thay đó lại là sự thật. Hàng ngày, hàng giờ lực lượng vũ trang Campuchia Dân chủ thâm nhập lãnh thổ, giết hại hàng ngàn đồng bào ta ở nhiều nơi trên tuyến biên giới như ở Tân Biên (Tây Ninh), Ba Chúc (An Giang), Đức Cơ (Gia Lai) và nhiều nơi khác.

Thực tế cho thấy, trong thời kháng chiến, hai nước Việt Nam - Campuchia có mối quan hệ đoàn kết gắn bó giữa hai dân tộc. Quân đội hai nước đã kề vai sát cánh trong cuộc chiến tranh chống kẻ thù chung là đế quốc Mỹ và phe lũ. Các chiến dịch “Chen-la 1”, “Chen-la 2”, “Toàn thắng 1971” và các chiến dịch khác của Mỹ - Lôn Nôn - Nguỵ Sài Gòn bị thất bại cũng là nhờ sự đóng góp xương máu, sự hợp đồng chiến đấu của Quân giải phóng miền Nam Việt Nam và Quân giải phóng Nhân dân Campuchia lúc bấy giờ.


Khách quan mà nói, trong cuộc chiến tranh giải phóng trước đây của quân và dân ta, một phần cũng dựa vào sự giúp đỡ có hiệu quả của nhân dân Campuchia. Nếu như hồi đó, Chính quyền Campuchia thù nghịch với ta thì cách mạng nước ta còn gặp nhiều khó khăn hơn nữa.

Chúng ta rất biết ơn nhân dân Campuchia, những người cách mạng chân chính Campuchia. Vì vậy, khi nổ ra cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam, chúng ta cảm thấy bàng hoàng. Mới hôm qua đây, Chính quyền và Quân đội Campuchia là Bạn, thì nay bỗng dưng họ lại phản bội chúng ta, phản bội cả nhân dân Campuchia bởi những chính sách phản động, buộc lòng chúng ta phải tiến hành cuộc chiến tranh vệ quốc và giúp sức cho lực lượng cách mạng Campuchia chân chính.

Đối với chúng ta, đây là một cuộc chiến tranh bắt buộc.

Nhân dân ở các vùng biên giới, hơn ai hết, đã nhận thấy rõ sự phản bội của chính quyền Pôn Pốt - Iêng Xa-ri và nhận thức ngay rằng: Đây là kẻ thù trực tiếp, nguy hiểm của cách mạng Việt Nam thời hậu chiến.
Và, cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trên biên giới Tây Nam đã bắt đầu như thế!

Mặc dù bước đầu có bị bất ngờ, nhưng với truyền thống chống ngoại xâm của dân tộc, Đảng ta, quân đội ta, nhân dân ta đã được tôi luyện trong các cuộc chiến tranh nên rất nhạy cảm trong việc nhận diện kẻ thù. Sách lược, chiến lược và đường lối quân sự của Đảng trong từng thời kỳ đề ra rất đúng đắn.

Ngay từ khi kẻ thù mới xuất hiện trên tuyến biên giới Tây Nam, các Quân khu 5,7,9 và đặc biệt là bộ chỉ *** quân sự các tỉnh dọc tuyến biên giới đã chủ động, cơ động lực lượng ngăn chặn địch xâm nhập, giúp đỡ nhân dân ở những nơi bị địch tàn sát, giải quyết hậu quả. Vào đầu mùa thu năm 1977, trước khi chiến tranh biên giới xảy ra, Bộ Tổng tham mưu đã điều động lực lượng theo thế bố trí chiến lược mới trên phạm vi cả nước.

Để bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa thân yêu của chúng ta, dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, Bộ Quốc phòng, Bộ Tổng tham mưu và các Quân khu phía Nam đã thành lập mới nhiều đơn vị từ sư đoàn bộ binh đến các Quân đoàn độc lập. Sư đoàn bộ binh 309 sau này, đảm nhận địa bàn tỉnh Bát Tam Băng trong mười năm làm nghĩa vụ quốc tế ở Campuchia - cũng là một trong nhiều đơn vị được thành lập trong giai đoạn này.

Trong những tháng đầu năm 1978, trong khi cả nước đang lo hàn gắn vết thương chiến tranh - các công trường, nông trường, xí nghiệp hối hả xây dựng lại đất nước, thì những người lính chúng tôi cũng tất bật với bao công việc. Tất cả các đơn vị đều hướng về biên giới Tây Nam. Những đoàn xe chở cán bộ, bộ đội, lương thực thực phẩm lao nhanh về mặt trận.

Tháng 5 năm 1977 tôi đang công tác tại trường Hạ sĩ quan Quân khu 5 thì nhận được quyết định điều về làm trung đoàn trưởng trung đoàn bộ binh 31, thuộc sư đoàn bộ binh số 2.

Trước diễn biến tình hình hết sức mau lẹ trên tuyến biên giới Tây Nam khiến tâm trạng người lính chúng tôi có cái gì đó bàng hoàng, khó tả.

Trên phạm vi tiếp giáp các vùng chiến lược, lực lượng tại chỗ và lực lượng cơ động của các Quân khu đã triển khai dọc tuyến biên giới. Quân khu 5 đã điều một trung đoàn triển khai trên trục quốc lộ 14 -đoạn Đắc Min. Tại Đức Cơ - Gia Lai trung đoàn bộ binh 95 đã chạm súng với địch ở nơi giáp tỉnh Mungđunkiri. Đồn biên phòng 23 đã bị địch áp sát quấy rối phía trước, cắt đứt phía sau.

Nhân dân ta, nhất là nhân dân dọc theo tuyến biên giới, hàng ngày hàng giờ, theo dõi biễn biến tình hình với tâm trạng lo lắng, nhưng hoàn toàn tin tưởng vào sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, vào sức mạnh của quân đội ta. Cuộc chiến tranh chống Mỹ lâu dài nhất, ác liệt gian khổ nhất, với một kẻ thù hung bạo nhất, mà ta đã giành thắng lợi một cách trọn vẹn, huống chi kẻ thù này, trước đây là học trò của ta. Nếu như không được các thế lực thù địch với ta tiếp sức, thì thử hỏi, chúng sẽ tồn tại được bao lâu?

Trong cuốn sách này, tôi chỉ tập trung chủ yếu nói về nghĩa vụ quốc tế của quân tình nguyện Việt Nam tại Campuchia nói chung và đặc biệt là trên một hướng của Mặt trận 479 nói riêng - tức là trên địa bàn cực Tây Bắc Campuchia - tỉnh Bát Tam Băng, nơi sư đoàn bộ binh 309 đã hoàn thành nhiệm vụ một cách xuất sắc. Song, không thể không đề cập đôi nét về cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trên biên giới Tây Nam và làm nghĩa vụ quốc tế ở Campuchia nó gắn liền với nhau, hỗ trợ nhau, cùng một mục đích là bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, góp phần bảo vệ hoà bình ở khu vực Đông Nam Châu Á. Từ việc bảo vệ vững chắc biên giới Tây Nam chúng ta phải loại trừ những nguy cơ tiềm tàng đe dọa nền an ninh của Tổ quốc, chúng ta phải giải quyết tận gốc nơi phát sinh ra nguy cơ đó. Tức là phải đánh đổ tập đoàn phản động Pôn Pốt - Iêng Xa-ri, xây dựng lại chính quyền cách mạng nước Campuchia láng giềng. Có như thế mới bảo đảm an ninh cho đất nước trong quá trình xây dựng và phát triển kinh tế. Cũng từ mục tiêu chiến lược đó, mà ngày nay, nước ta được ổn định hơn bao giờ hết. Chúng ta đã làm hết sức mình để xây dựng mối quan hệ đoàn kết hơn bất cứ thời kỳ nào giữa hai dân tộc Việt Nam-Campuchia.

Ngày nay, hai nước chúng ta đều là những thành viên của khối ASEAN và hoà nhập vào cộng đồng quốc tế. Sự hy sinh to lớn của chúng ta được đền đáp xứng đáng. Nhưng lúc đó, chúng ta bước vào cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam trong điều kiện có nhiều khó khăn và phức tạp. Đành rằng, cuộc chiến nào mà chẳng khó khăn, ác liệt vì chiến tranh là nơi thử thách cao nhất sức mạnh của cả hai phía. Song, trong cuộc chiến này, tuy kẻ thù không thể nói là mạnh hơn ta được, nhưng đối với ta, như chúng ta đã biết, vừa mới có hoà bình. Sau năm 1975, quân ta đang tập trung giải quyết chính sách cho bộ đội xuất ngũ, phục viên, chuyển ngành. Hầu hết số lính cũ đã ra quân, trở về quê hương trên mọi nẻo đường đất nước. Trong đó, phải nói đến đội ngũ cán bộ cơ sở đã từng chiến đấu, được rèn luyện, thử thách trong khói lửa chiến tranh, nay chẳng còn được bao nhiêu. Chiến sĩ mới thì chưa được tuyển chọn. Người lính ra trận hôm nay mang theo trong mình nhiều tâm trạng chưa được giải quyết. Trước mắt họ là cuộc chiến đấu không khoan nhượng với kẻ thù. Họ sẽ phải chịu đựng gian khổ, ác liệt, hy sinh cả những gì mà lẽ ra, họ phải được hưởng. Và, cao nhất là sẽ có những người phải ngã xuống trên chiến trường. Trái lại, phía sau không xa, đất nước đã hoà bình với cuộc sống nhộn nhịp, hưởng thụ, đã tác động lên tâm lý người lính hàng ngày, hàng giờ trên chiến trường. Lại nữa, mỗi cán bộ, chiến sĩ chúng ta đều có một gia đình ở hậu phương còn nhiều việc bức xúc cần được giải quyết. Thậm chí cho đến bây giờ vẫn còn nhiều trường hợp cuộc sống của gia đình họ chưa thật ổn đinh. Cái gì làm nên sức mạnh chiến đấu của người lính? Tất cả! Trong đó, yếu tố tinh thần là quan trọng nhất. Mà những cái làm nên về sức mạnh tinh thần thì lại chưa được chuẩn bị thật đầy đủ. Đã đến lúc, chúng ta cần phải thấy được thực trạng của người lính khi bước vào cuộc chiến đấu mới. Sự quá tải của người lính đã phản ánh tình hình của đất nước trong thời điểm vừa mới được giải phóng.


Trở lại với thực tại diễn biến tình hình trên tuyến biên giới Tây Nam: Sau khi đã triển khai một số lực lượng trực tiếp đụng độ với địch, các Quân khu đã tổ chức ra Sở chỉ *** tiền phương, hoặc phái những cán bộ chủ chốt lên trực tiếp chỉ đạo các đơn vị. Trên hướng Đông Bắc Campuchia, Quân khu 5 đã cử đồng chí thiếu tướng Võ Thứ, phó tư lệnh và một số cán bộ lên Đức Cơ để chuẩn bị cho các hoạt động quân sự. Khoảng trung tuần tháng 5 năm 1978, tôi tổ chức một đoàn cán bộ đi trước lên tỉnh Đắc Lắc, bao gồm trợ lý tác chiến, chủ nhiệm trinh sát, chủ nhiệm công binh, chủ nhiệm thông tin, các cán bộ đầu ngành chính trị, hậu cần, kỹ thuật và một số cán bộ chỉ *** các phân đội trực thuộc. Còn đại bộ phận do đại uý, tham mưu trưởng, Trương Đình Xướng và chính uỷ, thiếu ta, Nguyễn Thanh Mai ở phía sau hoàn chỉnh về biên chế, trang bị và đợi lệnh hành quân.


Vùng biên giới Tây Nguyên đang vào cuối mùa khô. Thỉnh thoảng có những trận mưa rào. Những cơn mưa đầu mùa tạo nên không khí dễ chịu. Xe chúng tôi chạy phom phom trên quốc lộ 19 rồi rẽ sang quốc lộ 14. Chiến trường Tây Nguyên quen thuộc lại hiện lên trong trí nhơ của tôi biết bao kỷ niệm của một thời chiến đấu đã qua. Những trận chiến đấu ác liệt, tiêu diệt hàng đoàn xe cơ giới của Mỹ-Nguỵ Sài Gòn vận tải từ đồng bằng lên vùng Tây Nguyên. Rồi những trận tập kích tiêu diệt các cứ điểm địch ở Pleiku, xung quanh thị xã Buôn Ma Thuột; rồi cuộc tổng tiến công mùa Xuân 1975, mà khởi đầu là đánh chiếm thị xã Buôn Ma Thuột đem đến chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử. Đồng bào các dân tộc Tây Nguyên đoàn kết một lòng đi theo Đảng đánh Pháp, Mỹ giải phóng quê hương. Giờ đây lại hết lòng ủng hộ bộ đội, đánh đuổi bọn đồ tể Pôn Pốt bảo vệ xóm làng, bảo vệ từng tấc đất thiêng liêng đã nhuốm máu cha anh qua bao thế hẹ. Chúng tôi chạnh lòng khi qua các bản làng xơ xác ở hai bên đường. Những đứa trẻ gầy gò đen nhẻm, lấm lết nhìn chúng tôi; các chị phụ nữ lưng đèo gùi bắp nặng trĩu, tránh sang hai bên vệ đường, nhường chỗ cho đoàn xe chúng tôi đi qua

Đến nơi, chúng tôi triển khai ngay công việc. Người thì đi thực địa nghiên cứu bố trí đội hình; chủ nhiệm thông tin thì tìm nơi đặt máy thông tin, toả mạng liên lạc với Sở chỉ *** cơ bản và tiền phương Quân khu. Thời gian này, trung đoàn bộ binh 31 chúng tôi tách ra khỏi sư đoàn bộ binh 2, trực tiếp nhận chỉ thị của Tư lệnh tiền phương Quân khu 5 ở Đức Cơ. Để giữ bí mật, chúng tôi đã sử dụng thông tin vô tuyến rất hạn chế, khi liên lạc tuyệt đối phải dùng mật mã. Còn thì cứ theo hợp đồng mà triển khai.
Trung đoàn bộ binh 31 đóng quân tại xã EaKhanh, thuộc tỉnh Đắc Lắc, cách trục đường quốc lộ 14 khoảng 3 km đường chim bay. Chủ nhiệm công binh lo việc nghiên cứu đường cơ động từ đường lộ 14 vào căn cứ. Cán bộ hậu cần-kỹ thuật thì nghiên cứu vị trí để xây dựng kho tàng, trạm quân y, trạm sửa. Cán bộ chính trị thì đi quan hệ với chính quyền địa phương, thâm nhập xuống các bản làng để nắm tình hình và chỉ đạo công tác dân vận.
Trong một ngày mà chúng tôi đã giải quyết được biết bao công việc. Ngày hôm sau, chúng tôi để lại một số cán bộ đón bộ đội còn lại cơ động lên biên giới để tìm hiểu tình hình, trinh sát thực địa ở những khu vực, mục tiêu sắp tới, sẽ bước vào chiến đấu.

Nhìn lên tấm bản đồ tác chiến của cơ quan ở Sở chỉ *** tiền phương Quân khu mới biết được tình hình diễn ra trên tuyến biên giới thật là nghiêm trọng. Những mũi tên xanh chọc vào những chấm đỏ chạy dài trên tuyến biên giới Việt Nam-Campuchia từ nơi tiếp giáp ngã ba biên giới (Việt Nam-Lào-Campuchia) đến đồn biên phòng 23 của ta trên trục đường 19 kéo dài, rồi vào đến đoạn đối diện với Lộc Ninh và chạy suốt vào phía Nam. Có nơi mũi tên xanh đã chọc sâu trong đất ta đến 200-300 m.

Trung đoàn bộ binh 95 đã phải đối đầu với địch từ những ngày đầu tiên của cuộc chiến tranh biên giới, Nếu không có trung đoàn bộ binh 95 và một số lực lượng vũ trang địa phương ở đây, thì có thể địch đã đột nhập sâu vào hậu phương ta hàng chục km rồi.

Trong ngôi nhà lá đơn sơ tại Sở chỉ *** trung đoàn bộ binh 95 kê một dãy bàn dài bằng gỗ ván, xung quanh là các dãu ghế đủ chỗ cho khoảng 20 người ngồi. Trên vách thưng bằng nứa có treo tấm bản đồ khu vực biên giới phía tây Đức Cơ tỉ lệ 1/100.000. Mọi người đều vây quanh tấm bản đồ. Những cán bộ đã đứng tuoi, tóc đã điểm bạc, đeo kính trắng, đưa ngón tay men theo đường biên giới rồi ghi ghi, chép chép vào quyển sổ. Ai nấy đều chăm chú ghi chéo những điều cần thiết cho riêng mình. Điều đó cho thấy, mọi người đều quan tâm sâu sắc đến những sự kiện hôm nay.

Chủ nhà đưa nước ra mời khách. Toi hỏi đồng chí Cử (rất tiếc tôi quên họ của đồng chí), chính uỷ trung đoàn bộ binh 95:
-Ở cái nơi heo hút này anh kiếm đâu ra loại trà thơm ngon như thế?
Anh nói:
-Tôi vừa mới ở quê vào. Gia đình có việc phải về giải quyết. Nhưng tình hình diễn biến quá mau lẹ, nên ở trong này gọi tôi vào.
-Thế việc nhà đã giải quyết xong chưa?-Tôi hỏi lại.

Với bản chất thật thà của người lính Khu tư anh đáp ngay:
-Công việc thì đã tạm ổn, nhưng anh cũng biết đấy, tình hình như nước sôi lửa bỏng thế này, mình đâu có yên tâm mà ở nhà cho được.
Tôi biết, anh là một cán bộ chính trị, bí thư Đảng uỷ trung đoàn và là một cán bộ lâu năm bám trụ trên trục đường 19 suốt những năm dài đánh Mỹ. Mảnh đất này đã gắn bó với gần như cả cuộc đời anh. Từ lúc vào đây, mái tóc anh vẫn còn xanh, nay đã phơ phơ điểm bạc mà vẫn chưa có một ngày thảnh thơi. Cuộc chiến tranh đã gắn kết chúng tôi lại với nhau.
Mọi người đã đến đông đủ. Trong số cán bộ được triệu tập, tôi thấy đồng chí cán bộ chủ chốt về quân sự của các đơn vị gồm: Trung đoàn bộ binh 95, trung đoàn bộ binh 726, trung đoàn 1, thuộc sư đoàn bộ binh số 2. Ngoài trung đoàn bộ binh 31 chúng tôi còn có một số cán bộ khác, dự kiến sau này sẽ thành lập nhiều đơn vị mới: trong đó có sư đoàn bộ binh 309 tương lai.
Địa bàn này thực sự đã bước vào chiến tranh. Xa xa, trên trục đường qua biên giới, người ta có thể nghe thấy tiếng đạn cối của địch vọng lại. Có tin chúng đang bu bám, quấy rối đồn biên phòng 23 của ta.

Tại Sở chỉ *** của trung đoàn bộ binh 95, không khí thật oi bức, báo hiệu những cơn mưa đầu mùa sẽ trút xuống vùng khô hạn nơi đây. Bộ đội và nhân dân ở khu vực này đã phải chịu đựng cảnh thiếu nước nghiêm trọng đã mấy tháng nay.
Mọi người đang bàn tán đủ thứ chuyện trên đời, thì đồng chí Phó tư lệnh Quân khu bước vào. Ai nấy đều về chỗ ngồi của mình.
Đồng chí chủ nhiệm trinh sát trung đoàn bộ binh 95 là người báo cáo đầu tiên. Trong chiến đấu, không có cấp nào nắm được tình hình địch một cách cụ thể chính xác bằng cấp cơ sở. Họ là những người đã ngày đêm mặt giáp mặt với kẻ thù trực tiếp ngoài mặt trận. Kinh nghiệm của những năm chiến tranh cho tôi thấy cần phải bám thật sát địch, mới đánh trúng địch. Trong thực tế cuộc chiến tranh vừa qua, đã có những trận tập kích vào khu đất trống, hoặc bắn cháy những đụn rơm, gốc cây, ủ mối. Vì ban đêm tưởng đó là xe tăng địch. Và đặc biệt là trong cuộc chiến tranh hôm nay, kẻ địch vô cùng nham hiểm. Chúng áp dụng một cuộc chiến tranh theo kiểu du kích với ta mà, chính ta, là những người huấn luyện, chia sẻ kinh nghiệm cho chúng.

Qua báo cáo của chủ nhiệm trinh sát trung đoàn bộ binh 95 và các đơn vị phía trước (trong đó có chỉ *** của đồn biên phòng 23), chúng tôi đã phần nào hiểu được các thủ đoạn tác chiến của địch, phiên hiệu đơn vị và một số căn cứ của chúng dọc tuyến biên giới, sâu vào đất Campuchia từ 10-15 km. Trong đó có một số căn cứ mà sau này chúng tôi sẽ được giao nhiệm vụ đánh chiếm.

Theo những gì tôi được biết thì vào năm 1977, trên toàn bộ đất nước Campuchia, địch chia ra làm 6 Quân khu. Đó là:

1.Quân khu 303 (Quân khu Bắc) bao gồm vùng 41, 42 và 43.

2.Quân khu 401 (Miền Tây) gồm các vùng 11, 15, 31 và 37.

3.Quân khu 405 (Tây Nam) gồm các vùng 13, 25, 33 và 35.

4.Quân khu 203 (Quân khu Đông) gồm các vùng 20, 21, 22, 23 và 24.

5.Quân khu 560 (Quân khu Tây Bắc) gồm các vùng 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7.

6.Quân khu 109 (Quân khu Đông Bắc) gồm các vùng 101, 102, 104, 105, 107 và 505.

Như vậy, địch không dùng Tỉnh, ***ện làm đơn vị hành chính… Thường vụ Trung ương Đảng Campuchia (đơn vị 870) trực tiếp chỉ đạo thẳng cho các Quân khu, vùng và xã…

Ngoài ra, chúng còn thành lập 5 vùng trực thuộc Trung ương. Đó là vùng 103 (Prếch-vi-hia), vùng 106 (Xiêm Riệp), vùng 77 (Phnôm Pênh), vùng 72 (cảng Sihanuokville) và vùng 74 (cảng Phnôm Pênh).


Đối tượng tác chiến của các đơn vị trên hướng của Quân khu 5 trong giai đoạn đầu của cuộc chiến tranh biên giới chủ yếu là sư đoàn bộ binh 801, thuộc Quân khu 109 Pôn Pốt, gồm ba trung đoàn bộ binh 81, 82, 83 và lực lượng vũ trang thuộc các vùng 101, 102, 104, 105, 107 và 55.


Đồng chí Phó tư lệnh Quân khu 5 khái quát tình hình giữa ta và địch bằng một câu rất thực tế là: “Ta biết địch nhưng không thấy địch; Địch thấy ta và thấy rất rõ về ta”. Còn diễn biến chiến đấu chung trên tuyến biên giới hiện nay là “Pot đánh ta như ta đánh Mỹ; Ta đánh Pot như Mỹ đánh ta”.

Những ai đã trải qua những năm tháng chiến đấu trên chiến trường trong hai cuộc chiến tranh, ngẫm nghĩ lại, thấy rằng câu nói trên của đồng chí Phó tư lệnh Quân khu 5 là rất thực tế, chính xác.

Những trận đánh mở đầu

Tây Nguyên đã bước vào mùa mưa. Buổi sáng và trưa trời vẫn nắng nóng, nhưng thường hay mưa vào buổi chiều “Nắng ba trưa, mưa ba chiều” có nghĩa là buổi trưa nắng nóng, càng gay gắt thì buổi chiều mưa càng to. Sau mấy ngày có mưa, trời lại tiếp tục nắng nóng. Khí hậu ở đây thường trở mặt đột ngột: từ nắng chuyển sang mưa, nhưng ban đêm và buổi sáng lại lạnh, rét. Trong một ngày đêm, có khí hậu của bốn mùa. Thời tiết thay đổi đột ngột đã ảnh hưởng đến sức khỏe của bộ đội. Nhất là đối với những đơn vị từ đồng bằng lên, hoặc những ai chưa trải qua chiến trường Tây Nguyên.
Các tỉnh của Campuchia tiếp giáp với Tây Nguyên, có khí hậu đều giống nhau. Tỉnh Ratanakiri-là địa bàn hoạt động của sư đoàn bộ binh 309 nói riêng và của các đơn vị thuộc Quân khu 5 nói chung. Phía Bắc tỉnh này có con sông Xêxan và Xêrêpốc. Tỉnh có một phần giáp Lào tạo thành khu “ngã ba biên giới” (Lào-Campuchia-Việt Nam).

Con đường quốc lộ 19 từ Việt Nam chạy thẳng và xuyên qua hầu như chính giữa và chia đôi tỉnh Ratanakiri thành phía Bắc và phía Nam.
Từ đồn biên phòng 23, đi sâu vào đất Campuchia khoảng 10 km phải đi qua 2-3 con suối, trong đó có ngầm Ô Gia Đao. Phía Bắc đường 19 là điểm cao 312-mục tiêu mà sau này đã diễn ra trận đánh quyết liệt nhằm giải toả trục đường 19, đã bị địch chia cắt các đơn vị của ta ở phía trước với phía sau. Đoạn đường 19 từ đồn biên phòng 23 về Đức Cơ, lại càng xấu hơn. Mùa khô đất bột lội đến mắt cá chân. Mùa mưa từ lớp đất bột này trở thành một lớp bùn nhão nhoét, xe cộ không tài nào cơ động được. Lợi dụng vào con đường ***ết mạch hậu cần duy nhất, địch tăng cường đánh phá, kể cả mùa khô và mùa mưa. Vì vậy công tác vận chuyển tiếp tế từ hậu phương ra phía trước vô cùng khó khăn.

Dọc theo tuyến biên giới chạy thẳng vào phía Nam, đối diện với tỉnh Đắc Lắc là tỉnh Munđunkiri (Campuchia). Trên phạm vi 30-40 km tiếp giáp giữa 2 nước chưa có đường ô tô, chủ yếu là đường đi bộ. Nhưng càng đi vào phía Nam thì đường quốc lộ 14 của ta càng gần biên giới. Có nơi đường 14 chạy sát đường biên. Ở những nơi này, địch hay lợi dụng để xâm nhập vào lãnh thổ nước ta phục kích, gài mìn…
Nhìn chung, toàn bộ địa hình khu vực Đông Bắc Campuchia thuộc địa hình rừng núi. Rừng già nguyên sinh, xen kẽ với rừng tái sinh và nương rẫy do con người tạo nên. Đặc biệt là hai bên trục đường 19 kéo dài, phần nhêìu là bằng phẳng với cây gai ô rô ken dày, gây rất nhiều khó khăn cho ta khi vận động; ngược lại, rấ thuận tiện cho sở trường đánh du kích của đối phương. Rõ ràng, chúng tôi bước vào chiến đấu trên chiến trường Đông Bắc này đã gặp hai bất lợi trong yếu tố là ” thiên thời, địa lợi, nhân hoà”.
Để chuẩn bị cho những trận đánh sắp tới, sau khi trung đoàn bộ binh 31 cơ động từ Quảng Nam-Đà Nẵng lên đứng chân tại xã EaKhanh (Đắc Lắc); chúng tôi bắt tay ngay vào công việc chuẩn bị bộ đội và sau khi đi khảo sát tình hình trên tuyến biên giới, chúng tôi đã hình dung được những việc phải làm đồng thời trong một thời gian. Đó là nhanh chóng ổn định mọi mặt ở vị trí mới và bắt tay vào huấn luyện, sao cho, gần sát với thực tế chiến đấu trên địa hình và đối tiượng tác chiến.
Sở chỉ *** trung đoàn nhộn nhịp hẳn lên. Cơ quan trinh sát và tác chiến lên kế hoạch và tác nghiệp lên bản đồ về hình thái địch-mà chúng tôi đã có dịp copy được ở trung đoàn bộ binh 95 và tiền phương Quân khu 5.

Một vấn đề rất khó khăn cho công tác tham mưu là bản đồ khu vực tác chiến không có. Đối với những người chỉ *** chiến đấu mà không có bản đồ thì cũng như người mù. Theo yêu cầu chiến đấu, khi nhận nhiệm vụ, ít nhất mỗi chỉ *** đại đội phải có một mảnh bản đồ. Như vậy, mỗi tiểu đoàn, ít nhất phải có 5-6 mảnh. Đối với mỗi trung đoàn bộ binh thì phải nhân bốn số trên; chưa tính đến các cơ quan chỉ *** trung đoàn nhất thiết phải có: như tác chiến, trinh sát, pháo binh, v.v… Hiện tại toàn bộ trung đoàn mới chỉ có một tấm bản đồ tỷ lệ 1/100.000 mà tôi vừa mới “xin” được ở trung đoàn bộ binh 95.
Vì vậy, trong khi chờ được cấp bản đồ, chúng tôi đã cho anh em đồ bản sao chép, phóng to từng khu vực, cấp cho các đơn vị và treo tại Sở chỉ *** để phục vụ cho các cuộc giao ban hàng ngày.

Thông tin liên lạc là một vấn đề gay cấn. Sau năm 1975, phương tiện thông tin liên lạc của trung đoàn hầu như bị xếp xó, hoặc chủ yếu để phục vụ cho huấn luyện. Việc chỉ đạo hàng ngày chủ yếu là dùng mạng thông tin hữu tuyến. Cả trung đoàn bộ binh chỉ có trên 10 máy vô tuyến PRC25 của Mỹ, nhưng nguồn pin lại rất hiếm. Con người ta có ăn thì mới sống và làm việc đuợc; còn cái máy cũng phải có nguồn pin mới phát *** được tác dụng. Thông tin hữu tuyến thì chưa được chục km dây. So với yêu cầu nhiệm vụ sắp đến, thì số lượng phương tiện thông tin liên lạc chưa được 1/3 theo yêu cầu. Đó là chưa nói đến chất lượng phương tiện và trình độ sử dụng của lớp chiến sĩ trẻ.
Toàn bộ cơ sở vật chất, tuy còn khó khăn, nhưng không đáng lo. Với sự nỗ lực của đội ngũ cán bộ ngành Hậu cần-Kỹ thuật, lương thực, thực phẩm, đạn dược, quân trang, quân dụng đã đảm bảo đạt mức yêu cầu tối thiểu và đã được đưa vào kho ở vị trí mới và đang tiếp tục vận chuyển để đáp ứng yêu cầu cơ bản trước mùa mưa. Như vậy có thể nói là tương đối yên tâm về công tác bảo đảm hậu cần-kỹ thuật cho nhiệm vụ sắp tới. Chỉ còn chờ lệnh để trang bị cho từng người. Những công việc mà cơ quan tham mưu tiếp tục phải làm là kiểm tra công tác huấn luyện bộ đội, chuẩn bị mẫu biểu và các văn kiện chiến đấu, tổ chức tiếp nhận phương tiện thông tin bổ sung và sửa chữa những phương tiện hư hỏng, quan hệ với cơ quan cấp trên để nhận bản đồ, địa bàn. Những công việc trên tuy nhiều và phải triển khai một lúc, nhưng cơ quan tham mưu của chúng tôi đã trải qua trong cuộc chiến đấu nên đã hoàn thành công việc một cách tốt đẹp. Đứng đầu là tham mưu trưởng Trương Đình Xướng, trưởng ban tác chiến Nguyễn Hồng Vân, chủ nhiệm trinh sát Dương Minh Thi, chủ nhiệm thông tin liên lạc Chu *** Nhân, chủ nhiệm công binh… và nhiều đồng chí khác. Sau cuộc chiến tranh vừa qua đã để lại cho chúng ta một đỗi ngũ cán bộ quý giá. Tiếc rằng đã có không ít người từng trải qua phải sống lang bạt kỳ hồ trên các nẻo đường đất nước trong cuộc mưu sinh này.
Về công tác Đảng-công tác chính trị, chúng tôi đã bàn bạc, trao đổi với nhau những nội dụng cần tập trung lãnh đạo để hoàn thành nhiệm vụ trước mắt. Đó là công tác chuẩn bị thật tốt bộ đội. Đồng chí Nguyễn Thanh Mai-chính uỷ trung đoàn, Bí thư Đảng uỷ là một người trông bề ngoài có vẻ chậm chạp, không phù hợp với dáng người cao 1m70, nhưng đồng chí nắm rất chắc về công tác Đảng-công tác chính trị và chất lượng của đội ngũ cán bộ lúc bấy giờ. Chúng tôi (trung đoàn trưởng, chính uỷ, tham mưu trưởng) vừa là người chỉ *** vừa là những uỷ viên thường vụ Đảng uỷ trung đoàn, đã luôn bàn bạc thống nhất với nhau trước khi triệu tập cuộc họp Đảng uỷ bất thường.
Vào ngày 20-6-1978, chúng tôi đã hoàn thành mọi công tác chuẩn bị và điện báo cáo về tiền phương Quân khu 5.
Lúc này, trên tuyến biên giới, địch gia tăng hoạt động. Số vụ xâm nhập biên giới từ 5 lần một ngày đã tăng lên 7-8 lần một ngày, trên một chiều dài chưa đầy 20 km. Số lần tập kích bằng hoả lực vào đồn biên phòng 23 và các điểm chốt khác của ta cũng tăng lên.

Quân khu quyết định đánh đòn phủ đầu, vừa là để cảnh cáo, vừa để tạo thế cho các hoạt động sau vào đất đối phương sau này.
Mục tiêu được chọn đầu tiên là hai căn cứ (mật danh là XA và XB), nằm sâu vào đất Campuchia khoảng 10-15 km, về phía Nam trục đường 19 kéo dài thuộc tỉnh Ratanakiri.
Đây là hai mục tiêu, là căn cứ của hai tiểu đoàn thuộc trung đoàn bộ binh 81 sư đoàn bộ binh 801 Pôn Pốt, Quân khu 109.

Từ những căn cứ này, chúng tung lực lượng ra áp sát các mục tiêu của ta trên tuyến biên giới, dùng các loại hoả lực như ĐKZ, cối 120 ly, súng 12 ly 7, thường xuyên tập kích vào các vị trí của ta; cho lực lượng luồn vào phía sau hậu phương của ta phục kích, cài mìn trên các trục đường vận chuyển và xung quanh các chốt biên giới. Thậm chí chúng vào sát các doanh trại của trung đoàn bộ binh 95 và một số khu dân cư để gài mìn sát thương. Hồi đó, các đơn vị trong Quân khu thường gọi đó là chiến thuật “ruồi bu” hoặc “đầu nhọn đuôi dài” của địch, có nghĩa là chúng lợi dụng địa hình phức tạp của vùng đồi núi Đông Bắc Campuchia một cách rất linh hoạt; khi phát hiện được mục tiêu, chỉ cần 2-3 tiếng đồng hồ sau là các toán lính đặc công của địch áp sát xung quanh như đàn ruồi bu vào miếng mồi. Do đó, đồng chí phó tư lệnh Quân khu mới có câu đánh giá tình tình nơi đây là “ta biết địch mà không thấy địch, địch thấy ta và thấy rõ về ta” là vậy. CÒn “đầu nhọn đuôi dài” cũng là một thủ đoạn xuyên suốt từ đầu đến cuối cuộc chiến. Đây là những sở trường của một kẻ yếu mà mãi về sau này, chúng ta còn phải trả giá.
Lực lượng địch trực tiếp chạm trán với ta xem ra thì rất ít. Có khi chỉ từng tổ 2-3 tên, trang bị tiểu liên AK và một khẩu B40. Hoặc là khi bác bám xung quanh các chốt điểm của ta cũng chỉ 2-3 tổ hoặc toán, những chúng áp sát trên nhiều hướng. Còn phía sau lực lượng này là cả một đội hình gần như hàng dọc kéo dài vào nội địa và trung tâm chỉ *** của chúng. Vì vậy mà mỗi động thái ở phía trước như thế nào, thì phía trong nội địa, địch đều biết hết.
Thủ đoạn thứ hai mà địch rất coi trọng và áp dụng trong mọi địa hình, thời tiết là tích cực luồn sâu, đánh vu hồi bên sườn và luồn sâu vào sau lưng đối phương để phục kích, gài mìn, cắt đường tiếp tế vận chuyển, hoặc cơ động lực lượng.

Việc sử dụng các loại mìn với nhiều cách bố trí nham hiểm là đặc trưng trên chiến trường biên giới Tây Nam. Đây là một thủ đoạn chiến đấu nhằm tiêu hao lực lượng ta, không những trước mắt loại khỏi vòng chiến đấu bộ đội ta mà còn gây nên hậu quả nặng nề cho xã hội, có khi phải mất nhiều thập niên mới khắc phục được. Tổng hợp tình hình thương vong của bộ đội ta trên chiến trường cho thấy:
-Số hy sinh vì mìn địch 987 đồng chí, chiếm 33%.
-Số bị thương loại khỏi vòng chiến đấu vì mìn 1036 đồng chí, chiếm 18,7%.
Tôi không xác định cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam được tính từ ngày tháng năm nào, nhưng chúng tôi được tham gia trận đánh đầu tiên cùng với trung đoàn bộ binh 95 tại hai căn cứ địch ở XA-XB như đã nói ở trên là vào đêm ngày 23-6-1978.
Trong trận này, Quân khu chỉ sử dụng hai trung đoàn và một số đơn vị pháo binh, cao xạ, công binh để phục vụ và chi viện cho trận đánh.
Trung đoàn bộ binh 95 được tăng cường tiểu đoàn 9 của trung đoàn bộ binh 31 chúng tôi, dưới sự chi viện của trận địa pháo binh Quân khu (lúc này chưa tổ chức cụm pháo binh) và các hoả lực cối 120 mm-ĐKZ75 trực tiếp đánh chiếm căn cứ.
Còn trung đoàn bộ binh 31 (thiếu tiểu đoàn 9) thì có nhiệm vụ luồn sâu vào phía sau hai căn cứ này để diệt địch tháo chạy và đánh phản kích, nếu địch từ trong nội địa bung ra.

Mặc dù tôi xuất thân từ một chiến sĩ trinh sát, có nghĩa là chỉ cần một tấm bản đồ và một địa bàn là có thể đi đến bất cứ địa điểm nào, nhưng dù sao tôi vẫn cảm thấy lo lo. Tối đến, tôi cùng với tham mưu trưởng và chủ nhiệm trinh sát trải tấm bản đồ ra để xác định lại điểm xuất phát từ biên giới ta đến khu vực triển khai chiến đấu nằm sâu trong hậu phương địch 10-15 km. Bàn tính cụ thể lực lượng, trang bị và cả các công tác đảm bảo khác cho tổ trinh sát luồn sâu đi trước, nhất là vấn đề thông tin liên lạc. Đâu có phải như bây giờ máy móc hiện đại, chỉ cần móc trong túi quần ra một máy điện thoại có thể liên lạc được với toàn thế giới. Còn lúc đó chỉ có PRC25 hoặc K63 vừa nặng vừa cồng kềnh, lại vướng cả cái cần ăngten làm sao mà chui, mà luồn qua một địa hình toàn là gai Ôrô và dây leo chẳng chịt. Đây quả là một bài toán khó. Chúng tôi vẫn biết rằng: Đánh giặc là khó, bởi vậy mà nguời ta thường nói “nhất đánh giặc, nhì chặt tre, thứ ba mới đến ve gái”. Với đánh địch trên đất ta đã là khó. Nhưng đánh địch trên đất đối phương, lại nằm sâu vào nội địa của chúng nhưng 15 km quả là không đơn giản một chút nào.
Đồng chí chủ nhiệm thông tin là một người điềm tĩnh, ít nói. Nhìn vào đồng chí, ta có cảm tưởng anh là một người chỉ biết thưa hành nhiệm vụ một cách thụ động. Phần nhiều anh em quê Nghệ An-Hà Tĩnh là như vậy. Nhưng với kinh nghiệm của một cán bộ đã kinhqua chiến đấu, đồng chí hạ quyết tâm bảo đảm liên lạc thông suốt, không những với lực lượng trinh sát luồn sâu, đi trước đội hình, mà còn bảo đảm cho Sở chỉ *** trung đoàn, chỉ *** các đơn vị tại vị trí mới.
Tôi chưa yên tâm, hỏi lại:
-Đồng chí hãy trình bày ý định của mình đi!
-Thưa thủ trưởng, theo kinh nghiệm và theo chỉ lệnh đảo bảm thông tin liên lạc của cấp trên là ta phải tuyệt đối bí mật thông tin liên lạc trước giờ nổ súng. Có nghĩa là mạng thông tin vô tuyến điện không sử dụng hoặc chỉ có “thu” chứ không “phát” đối với các đài lẻ. Cần phát *** tối đa mạng thông tin hữu tuyến. Tôi sẽ cho kéo theo đường dây thông tin đi theo toán trinh sát đi đầu. Đường dây này vừa là đường trục để bộ đội lần theo ban đêm khỏi lạc. Và, trên từng đoạn tôi sẽ cho móc máy điện thoại vào đó để nắm tình hình phía trước, phía sau. Còn mạng vô tuyến điện sẽ trở thành dự bị trong giai đoạn hành quân chiếm lĩnh.
Tôi thở phào một cách nhẹ nhõm như trút bớt được nối lo âu.
Đã có lần trên chiến trường đường 19 tại đèo An Khê trong chiến tranh chống Mỹ, chúng tôi đã kéo đường dây điện thoại từ phía Bắc đường chui qua cổng Hang Dơi sang phía Nam đường hàng chục km, qua hệ thống đồn bót của lính Pak Chun Hee dầy đặc. Ở đây tôi rất vui mừng và yên tâm trước trách nhiệm công việc của các cán bộ đầu ngành thuộc cơ quan tham mưu nói chung và của đồng chí chủ nhiệm thông tin nói riêng. Trí tuệ tập thể được làm nên từ trí tuệ của mỗi người cán bộ, đảng viên, chiến sĩ chúng ta. Khi đã xác định được nhiệm vụ, với tinh thần trách nhiệm cao, với một tập thể như thế, và nhất là với những cán bộ như thế, thì không có khó khăn nào mà không khắc phục được.
Chúng tôi nhanh chóng làm công tác tổ chức chiến đấu, họp Đảng uỷ, mở rộng và báo cáo quyết tâm lần cuối lên Sở chỉ *** tiền phương Quân khu. Thời gian này bộ đội đã có mặt tại vị trí tập kếy (Đức Cơ-Gia Lai).
Trong hiệp đồng chiến đấu giữa trung đoàn bộ binh 95 và trung đoàn bộ binh 31, chúng tôi xác định mọi ưu tiên đều dành cho trung đoàn bộ binh 95. Nhưng yêu cầu trung đoàn bộ binh 31 thì lại rất cao và không kém phần khó khăn. Bởi vì trung đoàn bộ binh 31 chúng tôi là cánh vu hồi phía sau mục tiêu tiến công của trung đoàn bộ binh 95. Nghĩa là chúng tôi phải đến vị trí chiến đấu trước khi trung đoàn bộ binh 95 nổ súng tiến công. Và, một yêu cầu không kém phần quan trọng là phải bảo đảm được yếu tố bí mật bất ngờ. Nếu cánh vu hồi của chúng tôi mà bị lộ thì không những chúng tôi bị ngăn chặn trên đường tiếp cận, bị đánh thọc hai bên sườn, mà bọn địch ở mục tiêu của trung đoàn bộ binh 95 công kích, sẽ bí mật rút ra khỏi địa bàn căn cứ, trung đoàn bộ binh 95 sẽ đánh vào căn cứ không người.

Đồng chí Ma Văn Toàn (Nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Trung tướng Tư lệnh Quân khu 2), trung đoàn trưởng trung đoàn bộ binh 95 cũng lo lắng không kém gì tôi. Nhưng trung đoàn bộ binh 95 vẫn có nhiều thuận lợi hơn. Trước hết là bộ đội của đồng chí đã trải qua một thời gian hoạt động ở vùng này, nắm chắc được đối tượng tác chiến, địa hình thông thạo và nhất là qua công tác trinh sát, mục tiêu của đồng chí tương đối ổn định. Đồng chí là một chỉ *** đã dày dạn kinh nghiệm tác chiến ở vùng rừng núi Tây Nguyên. Trong chiến tranh chống Mỹ, trung đoàn bộ binh 95 đã trụ bám trên trục đường 10 đoạn đèo Mang Giang nhiều năm. Hồi đó tôi ở trung đoàn bác 12 sư đoàn bộ binh 3 Sao Vàng, đảm nhiệm đoạn đèo An Khê, nơi tiếp giáp giữa hai tỉnh Gia Lai và Bình Định. Cứ mỗi khi ta mở chiến dịch Tây Nguyên (B3) thì hai chúng tôi thường quan hệ hiệp đồng chặt chẽ với nhau trong nhiệm vụ cắt đứt đường 19. Lần này, chúng tôi lại gặp nhau trong trận đánh mở đầu và sau này, còn phối hợp chiến đấu với nhau một thời gian, cho đến ngày ta mở chiến dịch tổng tiến công giải phóng Campuchia.

Trước khi xuất phát, đồng chí Ma Văn Toàn còn nhắc đi nhắc lại là phải giữ bí mật thật tốt; có bí mật mới tạo nên sự bất ngờ cho cả hai đơn vị.
Chiều tối ngày 22 tháng 6, chúng tôi bắt đầu vượt qua biên giới và âm thầm lặng lẽ luồn sâu vào đất địch. Trời mưa lâm râm, rừng cây rậm rạp, cây leo chằng chịt rất khó đi. Thỉnh thoảng đội hình phải dừng lại lấy góc phương vị rồi mới tiếp tục tiếp cận. Phải nói rằng, phân đội trinh sát của chúng tôi gồm những cán bộ, chiến sĩ thật tuyệt vời. Căn cứ trên bản đồ thì đội hình chúng tôi chỉ còn cách vị trí triển khai khoảng 5 km nữa. Đồng chí tham mưu trưởng Trương Đình Xướng đi trong đội hình cơ quan tham mưu, nắm chắc thông tin liên lạc. Tôi đi sau toán trinh sát đi đầu. Trời tối đen như mực, không khí im lặng, thỉnh thoảng nghe tiếng lắc rắc do bộ đội ta giẫm đạp lên những cành cây khô. Tôi nắm vào một cành cây bỗng đau nhói ở mu bàn tay trái, lập tức cánh tay tôi tê dại. Tay phải tôi cầm chiếc đèn pin có khoét một lỗ bằng hạt bắp, chiếu vào cành cây. Một con rắn lục xanh lè đang cuộn trong trên trạc ba. Tôi đã bị rắn lục cắn. Đồng chí y tá lấy băng cột chặt vào cổ tay tôi, lau sạch máu chỗ rắn cắn. Chẳng mấy chốc tay tôi sưng vù, nặng trĩu phải treo lên trước ngực và tiếp tục hành quân.
Lúc này đã là 3 giờ sáng ngày 23 tháng 6.

Xa xa ở hướng Đông Bắc, tiếng đạn cố, tiếng đạn ĐKZ nổ dồn dập. Từng loạt súng máy có đạn vạch đường xé tan màn đêm, chạm vào gốc cây, tảng đá rồi bay vút lên không trung như những chùm pháo hoa ngày tết.
Trung đoàn bộ binh 95 nổ súng rồi chăng? Không phải! Mục tiêu của trung đoàn bộ binh 95 nằm chính hướng Đông so với chúng tôi. Có thể đấy là đồn biên phòng 23. Chắc là địch đang quấy rối ở đó. Chúng tôi tiếp tục hành tiến.
Đúng 5 giờ, chúng tôi đã đến được đường Công hương (đường làng). Con đường đất đỏ này bắt nguồn từ đường 19 chạy thẳng về hướng Đông Nam, rồi rẽ vào căn cứ XA-XB. Con suối trong căn cứ địch chảy cắt ngang qua con đường Công hương này. Từ đây ra đến ngã ba đường 19, còn gọi là ngã ba đường Công hương khoảng gầm 1 km.
Đang triển khai đội hình đón lõng, thì trung đoàn bộ binh 95 nổ súng.
Do giữ được yếu tố bí mật, bất ngờ và với cách đánh táo bạo, hoả lực chi viện chính xác, nhất là hoả lực đi cùng và do địch chủ quan, công sự, vật cản sơ sài, nên sau 30 phút chiến đấu, chúng chịu không nổi, phải tháo chạy, bỏ lại nhiều xác chết và tất cả những gì có trong căn cứ.

Phần lớn địch tháo chạy theo trục đường đất đỏ, gặp lực lượng đón lõng của trung đoàn bộ binh 31 trên đường Công hương tiến công quyết liệt. Hàng chục tên bỏ xác tại trận. Số còn lại chạy băng qua đường 19 về hướng Bắc. Tiếc thay chúng tôi không vòng lên được trên đó.
Trung đoàn bộ binh 95 làm chủ hoàn toàn hai căn cứ XA-XB. Thu toàn bộ đạn dược, một ít vũ khí và lương thực của chúng.
Đây là thắng lợi bước đầu có ý nghĩa quan trọng trên một hướng chiến dịch trong cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trên biên giới Tây Nam. Là một đòn cảnh cáo của Quân đội nhân dân Việt Nam đối với bè lũ phản động Phnôm Pênh gây chiến.
Trận đánh thắng lợi mở ra một khu vực rộng lớn với chính diện 20 km, chiều sâu từ 10-15 km sâu và đất đối phương. Từ đây sẽ là bàn đạp để Quân khu 5 phối hợp với các Quân khu 7, 9 mở chiến dịch tổng tiến công giải phóng hoàn toàn Campuchia trên hướng chiến lược này.
Trận đánh mở đầu đã cho chúng tôi rút ra được nhêìu kinh nghiệm bổ ích. Trước hết là việc đánh giá về địch, về khả năng chống đỡ những đòn tiến công của quân ta và các âm mưu thủ đoạn của chúng.

Trong cuộc hội nghị rút kinh nghiệm do Quân khu 5 tổ chức tai Pleiku đã đánh giá tình hình một cách toàn diện từ khi địch gây hấn với ta trên tuyến biên giới cho đến sau thắng lợi của trận đánh này. Từ đó, rút ra những kết luận sau đây:
-Địch chủ yếu tung lực lượng ra áp sát các vị trí của ta trên tuyến biên giới, dùng các thủ đoạn đánh du kích, tiêu hao lực lượng ta, gây cho ta nhiều khó khăn. Khi bị đánh trả, chúng tháo chạy để bảo toàn lực lượng, nhưng khi ta dừng lại, chúng bắt đầu quay lại bu bám quấy rối. Chúng đã áp dụng triệt để phương châm “địch tiến ta lùi, địch lùi ta tiến, địch dừng ta quấy” (Nguyên văn: “Địch tiến ta lùi; Địch dừng ta quấy; Địch mệt ta đánh; Địch rút ta truy”) xuyên suốt trong qua trình chiến tranh.
Chúng coi trọng việc đánh tạt sườn và phía sau đối phương. Còn ở trong nội địa thì bộc lộ nhiều sơ hở. Về phía ta, trước hết là phải vận dụng một cách sáng tạo trong cách đánh, sao cho phù hợp với từng điều kiện cụ thể về địa hình, về tính chất mục tiêu tiến công. Khi tiến công vào căn cứ (nhất là những căn cứ sâu vào hậu phương địch, công sự sơ sài, vật cản giản đơn) cần phải tạo yếu tố bất ngờ, sử dụng lực lượng đột kích chính diện vừa phải, cần tăng cường lực lượng vu hồi, tiến công vào bên sườn và sau lưng chúng. Cần thiết có thể tạo thế bao vây vòng trong, vòng ngoài (có khi dùng cả mìn để tạo thế bao vây) không cho chúng chạy thoát. Vì vậy phải quán triệt tư tưởng tiến công cho mọi lực lượng. Ngay trong chiến đấu phòng ngự cũng phải thể hiện tư tưởng tiến công bằng những hành động cụ thể như: Công sự trận địa vững chắc, bố trí vật cản và hệ thống hoả lực chặt chẽ, nhất là phải có lực lượng cơ động thoát ra bên ngoài tiến công bên sườn và phía sau đội hình địch.
Tôi hiểu ý này-Quân khu muốn quán triệt cho chúng tôi trong giai đoạn sắp đến: giai đoạn chiến đấu giữ vững bàn đạp trên khu vực mà ta vừa mới đánh chiếm. Trên khu vực này rồi đây sẽ rất khó khăn và quyết liệt.

Trước khi bước vào chiến dịch tổng tiến công

Sau đòn trừng phạt đầu tiên của ta sâu vào đất đối phương, địch đã tỏ ra lúng túng. Các hoạt động quấy rối của chúng giảm xuống đảng kể.
Trung đoàn bộ binh 95 và trung đoàn bộ binh 31 được giao nhiệm vụ chốt lại để mở rộng và giữ vững bàn đạp. Trung đoàn bộ binh 95 có nhiệm vụ chốt giữ các mục tiêu vừa mới đánh chiếm: trung đoàn bộ binh 31 triển khai trận địa phòng ngự tại ngã ba Công hương và trên trục đường đất đỏ để đánh địch phản kích từ trong nội địa ra.

Ở phía sau, Quân khu đã điều ra một số đơn vị triển khai dọc đường 19 từ đồn biên phòng 23 vào sâu trong đất địch khoảng 1 km, đồng thời, đã *** động hàng ngàn dân ở hậu phương lên phá quang và sửa chữa lại đường để vận chuyển tiếp tế ra phía trước. Trên con đường quốc lộ 19 từ phía Tây đồn biên phòng 23 đến Đức Cơ, đông như ngày hội. Từng đoàn dân công nam có, nữ có đi xen kẽ với những chiếc xe vận tải chở đầy ắp hàng hoá, lương thực quân trang, quân dụng và đạn được nối đuôi nhau từ sân bay dã chiến Đức Cơ lên đến đồnbp 23. “Tất cả cho phía trước!” câu khẩu hiệu hồi chiến tranh giải phóng đã được phục sunh trong cuộc chiến tranh hôm nay.
Sư đoàn bộ binh 801 Pôn Pốt đã lùi căn cứ sâu vào nội địa. Chúng lại tung ra nhiều toán biệt kích tiếp tục bu bám, đánh vào các đơn vị của ta ở phía trước, nhất là xung quanh các trận địa phòng ngự của trung đoàn bộ binh 31 ở khu vực Ngã ba Công hương. Thật đúng với phương châm “địch tiến, ta lùi, địch dừng, ta quấy” mà chúng đã áp dụng từ trước đến nay.
Được giao nhiệm vụ phòng giữ khu vực mới đánh chiếm, chúng tôi đã tiên liệu được tất cả những khó khăn mà đơn vị phải đương đầu. Trung đoàn bộ binh 95 đã sử dụng tiểu đoàn 9, trung đoàn bộ binh 31 (được tăng cường từ khi đánh chiếm XA-XB) làm lực lượng chủ yếu chốt giữ mục tiêu. Còn trung đoàn bộ binh 95 được rút ra, bố trí gần đó làm lực lượng cơ động. Như vậy thực chất toàn bộ trung đoàn bộ binh 31 chúng tôi (bao gồm tiểu đoàn 9) làm nhiệm vụ phòng ngự trực tiếp, đối đầu với sư đoàn bộ binh 801 của địch. Tuy nhiên, sư đoàn bộ binh 801 lúc này đã phân tán trên một diện rộng bao gồm một trung đoàn rải ra, đương đầu với trung đoàn bộ binh 31 trên vòng cung từ phía Đông căn cứ XA-XB-đường đất đỏ-ngã ba Công hương dài gần chục km. Một trung đoàn đứng ở phía Bắc đường 19 cũng bị phân tán, rải ra từ đồnbp 23 đến cao điểm 174 (phía Bắc ngã ba Công hương). Đó là chưa tính đến lực lượng phía sau thuộc các đơn vị của Quân khu 109 nối đuôi với các lực lượng tác chiến với ta ở phía trước theo đội hình “đầu nhọn, đuôi dài”.
Đội hình các đơn vị của ta ở ngã ba Công hương triển khai chưa xong, công sự trận địa còn sơ sài, lực lượng chưa được bổ sung thì địch đã áp sát các vị trí xung quanh ngã ba Công hương và phản kích liên tục hòng đánh bật lực lượng của ta, để chiếm lại những khu vực đã mất.
Cuộc chiến đấu ngày càng quyết liệt. Bước đầu địch có ưu thế về địa hình, lực lượng của chúng còn sung sức (trong trận đánh vừa qua ta diệt không được bao nhiêu, chủ yếu là địch tháo chạy). Có nơi chúng tập trung 2 đến 3 khẩu ĐKZ cùng với các hoả lực khác đánh vào một công sự, hoả điểm của ta. Có những công sự hình chữ A tuy chỉ cao hơn mặt đất khoảng 50-60 cách mạng mà trúng đến ba quả đạn ĐKZ75.

Lúc đó, một số vị trí của ta chịu không được, anh em bì ù tai, một số bị thương phải bật ra khỏi công sự, bọn địch nhảy lên đánh chiếm. Sau đó, ta cơ động lực lượng ra đánh chiếm lại. Ta và địch giành nhua từng công sự, từng ụ súng…

Về sau này, công sự, trận địa của bộ đội ta ngày càng vững chắc hơn. Hệ thống hoả lực từ các trận địa pháo 105 của Quân khu 5 và hoả lực đi cùng của các đơn vị đã chi viện cho chúng tôi, chính xác, chặt chẽ và có hiệu quả. Từ kinh nghiệm trong chiến tranh chống Mỹ, chúng tôi đã tổ chức đội hình phòng ngự một cách phù hợp và kịp thời. Ở tất cả các cấp, nhất thiết phải có lực lượng cơ động dự bị. Lực lượng này do người chỉ *** từng cấp trực tiếp nắm, được bố trí gần vị trí chỉ *** và những nơi có thể vận động đánh tạt sườn và đánh vu hồi vào sau lưng địch. Thực tế cho thấy kẻ địch rất chú ý đến việc đánh bên sườn và phía sau đội hình của ta. Ngược lại chúng cũng rất sợ những mũi vu hồi của ta đánh tạt sườn vào sau lưng chúng. Mỗi một trung đội nhất thiết phải rút ra một tiểu đội làm lực lượng cơ động, mỗi một tiểu đoàn phải rút ra một đại đội làm lực lượng cơ động. Trung đoàn bộ binh 31 chúng tôi sử dụng tiểu đoàn 8 làm lực lượng dự bị cơ động. Đây cũng là quán triệt tư tưởng tiến công trong chiến đấu phòng ngự. Phải loại trừ cho được tư tưởng phòng ngự một cách thụ động, đơn thuần.


Còn lực lượng trực tiếp đối đầu với địch thì đội hình bố trí cũng có lực lượng phía trước, lực lượng phía sau. Lực lượng phía trước chủ yếu dựa vào công sự vững chắc, có chiến hào giao thông nối liền từ vị trí này sang vị trí khác, từ phía trước ra phía sau. Đây là một khối lượng công trình rất lớn, bộ đội ta phải làm cả ngày lẫn đêm dưới làn đạn hoả lực của địch. Cường độ lao động phải bỏ ra không sao kể hết được. Công tác Đảng-công tác chính trị đã giúp cho cán bộ, chiến sĩ trên chiến trường xác định được nhiệm vụ, dũng cảm trong chiến đấu, bằng mọi cách để hoàn thành nhiệm vụ cấp trên giao phó. Tôi xin nói rằng suốt một tháng trời, trung đoàn bộ binh 31 của chúng tôi bám trụ nơi đây trong điều kiện mùa mưa, đường vận chuyển tiếp tế phía sau ra phía trước bị lầy lội và địch đánh phá liên tục. Bộ đội chúng ta đã phải chịu thiếu thốn đủ thứ. Mỗi ngày chỉ ăn được một bữa cơm nóng. Riêng lực lượng trực tiếp đối đầu với địch phía trước, lại càng khó khăn hơn nhiều. Có khi phải dùng đến gạo rang, uống nước mưa. Có thời kỳ, trung đoàn bị loại khỏi vòng chiến đấu từ 10-13 đồng chí một ngày. Thế mà suốt một tháng mùa mưa, các đơn vị vẫn kiên cường bám trụ, đánh lui được nhiều đợt phản kích của địch, giữ vững trận địa. Bộ đội chúng ta trong những ngày tháng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc tuyệt vời như thế đó.

Tuy nhiên, trong cuộc chiến đấu này, đứng giữa cái sống và cái chết trong hoàn cảnh cực kỳ khó khăn, một số cán bộ chiến sĩ đã xuất hiện tư tưởng sợ hy sinh ác liệt, ngán ngại vất vả, gian lao.

Ngày 10 tháng 7 năm 1978, lực lượng địch khoảng một tiểu đoàn, thuộc trung đoàn bộ binh 81 từ trong nội địa Campuchia theo đường 19 ra phản kích cách ngã ba Công hương khoảng 500 m. Bộ binh của chúng chia thành nhiều mũi tấn công vào trận địa của ta trên hai hướng: một hướng tiến dọc theo đường 19, một hướng từ phía Bắc cao điểm 174, tiến xuống.

Các lực lượng phía trước của tiểu đoàn 7 dựa vào công sự, hầm hào đánh trả quyết liệt, hoả lực của trung đoàn chi viện bắn vào đội hình và trận địa cối của chúng ở sườn dốc đối diện. Lúc này, trung đoàn ra lệnh cho tiểu đoàn 8 dùng một đại đội vận động xuất kích vượt qua phía Bắc đường 19, chiếm lĩnh điểm cao 174 rồi từ đó tiến công vào bên sườn và phía sau của đội hình địch. Khi đội hình vận động vượt qua đám ruộng cạnh đường, địch từ sườn dốc bắn ra rất rát. Lẽ ra đồng chí Cao Ích Nhường là đại đội trưởng phải nhanh chóng triển khai hoả lực chi viện cho bộ đội vượt qua, công kích vào bên sườn đội hình địch, thì anh lại không làm được việc đó, mà cùng với đồng chí Từ Văn Vy là chính trị viên, bỏ lại khẩu ĐKZ75 trên bờ ruộng, rồi kéo cả đại đội chạy về phía sau.
Đây là trường hợp đầu tiên xảy ra đối với một tiểu đoàn mà trước đó chưa từng có.
Tuy nhiên, nhìn chung, toàn thể cán bộ, chiến sĩ của tiểu đoàn 8 nói riêng và trung đoàn bộ binh 31 nói chung, vẫn phát *** được truyền thống của đơn vị, luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ trong giai đoạn phòng ngự và trong cuộc tổng tiến công sau này.
Dĩ nhiên hai cán bộ chủ chốt nêu trên sẽ phải chịu trách nhiệm về hành động của mình.

Cuộc chiến đấu phòng ngự giữ vững khu vực đầu cầu này ngày càng quyết liệt. Các vị trí ở tiền duyên bị địch bu bám, áp sát các điểm tựa, bộ đội không xuất kích ra được, do hoả lực và những bãi mìn của địch ngăn chặn. Các đơn vị ở phía sau cũng bị địch tung nhiều toán lợi dụng sơ hỏ nơi tiếp giáp giữa các đơn vị, để luồn vào gài mìn, phục kích, cắt đường vận chuyển tiếp tế của ta.

Sở chỉ *** trung đoàn bộ binh 31 đóng ở chính giữa. Phía trước chưa đầy 1 km là tiểu đoàn 7. Bên phải, phía sau (gần trục đường 19) là tiểu đoàn 9. Lúc này tiểu đoàn 9 đã về lại đội hình của trung đoàn bộ binh 31. Còn tiểu đoàn 8 thì bố trí bên cạnh Sở chỉ *** trung đoàn.
Phía sau đội hình trung đoàn bộ binh 31 là trận địa pháo 105 mm của Quân khu. Trận địa pháo này, sau đó được bổ sung cho sư đoàn bộ binh 309 khi được thành lập.
Trên hướng phòng ngự của tiểu đoàn 7 luôn luôn bị địch gây sức ép.
Ngày 25 tháng 8, tôi cử đồng chí Phan Hành Sơn-phó tham mưu trưởng trung đoàn cùng một số cán bộ gồm trợ lý tác chiến, trợ lý trinh sát, trợ lý công binh lên nghiên cứu để điều chỉnh lại đội hình của tiểu đoàn 7 cho phù hợp. Số cán bộ này vừa ra khỏi Sở chỉ *** trung đoàn khoảng 300 m, thì đồng chí trợ lý tác chiến đi đầu vướng phải mìn. May mắn, anh không sao nhưng đồng chí Phan Hành Sơn đi sau, thứ ba, bị thương nặng.

Phan Hành Sơn là cán bộ chỉ *** dũng cảm, táo bạo. Đồng chí làm một người con của quê hương đất Quảng. Trong chiến tranh chống Mỹ, một mình đồng chí quần nhau với địch xung quanh núi Ngũ Hành Sơn, tiêu diệt hàng chục tên lính Mỹ. Đồng chí được tuyên dương Anh hùng lực lượng vị trí nhân dân.

Trong chiến đấu, mỗi khi giao nhiệm vụ cho đồng chí, chúng tôi rất yên tâm. Với vóc dáng to khỏe, nặng trên 70 kg nhưng tác phong đồng chí nhanh nhẹn, sống chân tình, cởi mở với anh em đồng chí đồng đội. Trong cuộc sống đời thường sau này, đồng chí rất giản dị. Đồng chí bị mất sức chiến đấu lần này, chúng tôi rất tiếc và lại càng thương tiếc hơn khi được tin đồng chí đã từ trần trong một cơn bạo bệnh vào năm 2003, tại quê nhà-nơi đồng chí đã lập nhiều chiến công trong chiến đấu chống Mỹ.
Cuối tháng 8, miền Đông Bắc Campuchia vẫn đang là mùa mưa. Tất cả các bạn suối trên trục đường 19 từ Đức Cơ lên biên giới và cả trên phạm vi tỉnh Ratanakiri của Campuchia đều đầy ắp nước và chảy xiết, Lực lượng công binh của Quân khu và dân công phải bắc cầu, nhưng đường thì lầy lội. Do đó bắc cầu xong thì xe cũng không thể đi được. Nhiều đoạn phải chặt cây chống lầy cho xe vận chuyển hàng hoá lên cho bộ đội, nhưng cũng rất hạn chế. Vì vậy, ở phía trước vẫn thiếu thốn đủ thứ.
Quân số ngày càng hao hụt, sức khỏe bộ đội giảm sút nhiều, trong khi cường độ đánh phá của địch lại tăng lên. Chúng lợi dụng mùa mưa tăng cường đánh phá, gây cho ta không ít khó khăn.
Để bảo đảm cho bộ đội chiến đấu lâu dài và nhất là chuẩn bị cho đồng chí tổng tiến công sắp tới, Quân khu quyết định điều động trung đoàn bộ binh 95 và một số đơn vị khác như trung đoàn bộ binh 93, 94 lên thay thế, giữ vững bàn đạp, rút trung đoàn bộ binh 31 chúng tôi về củng cố. Đây là một quyết định đúng đắn và rất kịp thời.
Những ai đã từng sống trong những hoàn cảnh này mới thấy được niềm vui sướng của những người lính từ trong gian khổ, ác liệt được trở về hậu phương tận hưởng những giờ phút nghỉ ngơi.

Hơn một tháng chiến đấu trong mùa mưa, bộ đội gần như kiệt sức, ai cũng mong có được một giấc ngủ thật sâu, một không khí yên tĩnh của thời bình, một ước mơ đơn giản mà đã hàng tháng nay mới có được.
Sau khi bàn giao trận địa cho trung đoàn bộ binh 95, chúng tôi lại về căn cứ mà lòng cảm thấy nhẹ nhõm. Trong cuộc chiến đấu vừa qua, chúng tôi đã vượt qua bao khó khăn thử thách, đã kiên cường bám trụ và cuối cùng đã hoàn thành nhiệm vụ, không để mất một vị trí nào trước khi bàn giao lại cho Bạn.

Trở về căn cứ, ai cũng tưởng rằng sẽ được xả hơi mấy ngày. Nhưng không! Bộ đội có thể được nghỉ ngơi, nhưng những người chỉ ***, lãnh đạo như chúng tôi thì công việc lại ngập đầu: nào là hội họp, sơ kết, tổng kết, nào là bổ sung quân số, vũ khí trang bị và phải bắt tay ngay vào công tác huấn luyện.

Chúng tôi về căn cứ để củng cố lực lượng, nhưng hàng ngày vẫn dõi theo tình hình diễn biến trên chiến trường Đông Bắc nói riêng và tình hình Campuchia nói chung. Tình hình ở Campuchia lúc này đã có những dấu hiệu đáng chú ý. Tập đoàn phản động Pôn Pốt - Iêng Xa-ri-Khieu Xamphon ngày càng lộ rõ bộ mặt phản bội tư tưởng Mác-xít của chúng. Ở trong nước, chúng thực hiện chính sách vô cùng tàn ác, hà khắc với nhân dân Campuchia. Vì vậy đã xuất hiện phong trào phản chiến trong quân đội. Một số đơn vị bộ đội thuộc Quân khu 203 chạy sang Việt Nam. Một bộ phận nhân dân Campuchia cũng tìm đường vượt biên giới sang nước ta lánh nạn.
Trên chiến trường Đông Bắc, sau khi trung đoàn bộ binh 95 vào thay thế trung đoàn bộ binh 31 để tiếp tục chiến đấu giữ vững bàn đạp, địch tăng cường đánh phá gây sức ép trên toàn tuyến, không những ở chính diện mà ngay cả hai bên sườn và phía sau của các đơn vị cũng bị địch tấn công.
Tại đồn biên phòng 23, chúng lại tiếp tục bu bám và cài mìn xung quanh. Đường 19 từ đồn biên phòng ra phía trước cũng liên tục bị phục kích và gài mìn, khiến cho công tác vận chuyển tiếp tế gặp rất nhiều trở ngại. Một số vị trí của ta ở ngã ba Công hương đã bị địch đánh chiếm. Một số dân công hoả tuyến bị địch phục kích bắt trong đó có cả phụ nữ. Tình hình ngày một phức tạp.
Không thể để mất khu vực đầu cầu có tính chất trọng yếu này. Trước tình hình đó, Quân khu 5 đã điều trung đoàn bộ binh 94, thuộc sư đoàn bộ binh 307 lên triển khai dọc đường 19, sau đội hình trung đoàn bộ binh 95 và một số đơn vị khác, với mục đích tạo thế liên hoàn giữa phía trước với phía sau. Nhưng tình hình vẫn không cải thiện được bao nhiêu.
Tháng 10 năm 1978, sư đoàn bộ binh 801 của địch đã cho một bộ phân lực lượng chiếm lĩnh điểm cao 312 (phía Bắc đường 19 thuộc tỉnh Ratanakiri). Từ bàn đạp này chúng cho nhiều toán xuống khống chế đường 19 và ngầm Ô Gia Đao bằng các thủ đoạn phục kích, gài mìn cắt đứt tiếp tế, cô lập các đơn vị phía trước gồm: trung đoàn bộ binh 94, trung đoàn bộ binh 95 và một số đơn vị khác với phía sau của ta.
Tình hình trên hướng Quân khu 5 lúc này rất nghiêm trọng. Giữa lúc cuộc chiến đấu trên tuyến biên giới Tây Nam ngày càng quyết liệt và phức tạp thì hầu như đồng thời có nhiều sự kiện quan trọng diễn ra cùng lúc: trước tình hình quân đội địch và nhân dân Campuchia gần biên giới căm ghét chế độ Pôn Pốt chạy sang ta ngày một đông, được sự giúp đỡ chí tình của Đảng và Nhà nước ta, “Mặt trận Cứu nguy Dân tộc Campuchia” ra đời. Sau này gọi là “Mặt trận Dân tộc Cứu nước Campuchia” do đồng chí Hêng Somrin làm chủ tịch. Sự kiện này có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong diễn biến tình hình ở Campuchia và các nước trong khu vực. Đây là hành lang pháp lý để chúng ta tiến hành thực hiện hai nhiệm vụ cùng lúc: là nhiệm vụ dân tộc và nhiệm vụ quốc tế. Trong đó, nhiệm vụ dân tộc là động lực thúc đẩy.

ừ sự kiện đó, để hoàn thành nhiệm vụ vẻ vang của dân tộc, Bộ Quốc phòng và Bộ Tổng tham mưu đã thành lập nhiều đơn vị mới thuộc các Quân khu phía Nam, trong đó có sư đoàn bộ binh 309 chúng tôi. Sau chiến thắng mùa Xuân năm 1975, trước tình hình diễn biến bất lợi cho ta ở hai đầu đất nước, quân đội ta cũng đã thành lập ra nhiều đơn vị cơ động của bộ. Đó là những chủ trương rất sáng suốt và kịp thời của Đảng và Nhà nước ta, quân đội ta.
Như vậy chúng ta có thể hiểu là sư đoàn bộ binh 309 và các đơn vị khác ra đời trong cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới Tây Nam, nhằm cùng toàn quân và dân ta thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược của Đảng và nhiệm vụ dân tộc và nhiệm vụ quốc tế.
Ra đời tại thị xã Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắc Lắc vào ngày 27-9-1978, sư đoàn bộ binh 309 lúc mới thành lập gồm ba trung đoàn bộ binh, nòng cốt là trung đoàn bộ binh 31, một trung đoàn pháo binh (trung đoàn pháo binh 36-sau này đổi thành trung đoàn pháo binh 487) cùng các tiểu đoàn trực thuộc và chuyên môn.
Bộ tư lệnh sư đoàn đầu tiên gồm các đồng chí:
-Thượng tá Lê Chí Thuận (Lê Văn Nẹc)-sư đoàn trưởng.
-Thượng tá Nguyễn Văn Chức-chính uỷ.
-Thượng tá Lê Tá-phó sư đoàn trưởng.
-Trung tá Trần Dực-phó chính uỷ kiêm chủ nhiệm chính trị sư đoàn.
Còn chỉ *** các trung đoàn bộ binh và nhiệm vụ của họ tôi xin nói cụ thể ở các phần sau.
Bây giờ, chúng ta hãy trở lại tình hình ở chiến trường Đông Bắc Campuchia mà lực lượng vị trí Quân khu 5 đang chiến đấu ở đó.

Trước tình hình các đơn vị phía trước bị địch chia cắt. Ngày 20-10-1978, sau khi lui về củng cố chưa được một tháng, theo lệnh của Quân khu, trung đoàn bộ binh 31 lại được giao nhiệm vụ đánh chiếm cao điểm 312, giải toả đường 19 để chi viện cho các đơn vị phía trước đang gặp rất nhiều khó khăn, do không được tiếp tế lương thực, đạn được từ phía sau lên và số thương binh chưa được chuyển về hậu phương.
Đêm 19 tháng 10, đồng chí Lê Chí Thuận sư đoàn trưởng, đồng chí Nguyễn Văn Chước-chính uỷ sư đoàn, trực tiếp xuống giao nhiệm vụ cho trung đoàn bộ binh 31, có đồng chí Khiếu Anh Lân-cán bộ thuộc Quyết định 3 cùng đi để tìm hiểu tình hình ở chiến trường để phục vụ cho các hoạt động sau này.
Vì đang chiến đấu phía trước, nên ngày thành lập sư đoàn chúng tôi không có mặt. Hôm nay mới được gặp sư trưởng và chính uỷ lần đầu tiên trên cương vị mới. Trước đây, trong chiến tranh chống Mỹ, chúng tôi đều ở sư đoàn bộ binh 3 Sao Vàng. Anh Thuận Nẹc là lữ đoàn trưởng đoàn 52, trực tiếp chỉ *** lữ đoàn đánh trận công kiên nổi tiếng ở Gia Vực (Quảng Ngãi), rồi làm trung đoàn trưởng trung đoàn 12. Sau năm 1975, anh là tư lệnh kiêm Bí thư Đảng uỷ đoàn 352 làm kinh tế ở Tây Nguyên. Anh là người rất năng động, miệng nói tay làm. Những chủ trương đã được Đảng uỷ đề ra hoặc mệnh lệnh của cấp trên đưa xuống anh bắt buộc cấp dưới phải thực hiện cho bằng được. Với tác phong kiên quyết, giọng Huế oang oang, có lẽ cũng vì thế mà bộ đội gọi là Nẹt, thay vì Nẹc, tên của anh.

Còn chính uỷ Nguyễn Văn Chước thì hoàn toàn ngược lại. Anh là người điềm đạm, lập luận chặt chẽ, tưởng như anh tiết kiệm từng lời nói. Nhưng đối với công tác Đảng, công tác chính trị thì rất sâu sắc. Những năm cuối của cuộc chiến tranh chống Mỹ, anh là chính uỷ trung đoàn bộ binh số 2 sư đoàn 3 Sao Vàng. Chiến dịch Hồ Chí Minh anh vẫn là chính uỷ,còn tôi là quyền trung đoàn trưởng trung đoàn. Chúng tôi cùng tham gia lãnh đạo và chỉ *** trung đoàn tiến công đánh chiếm Vũng Tàu trên hướng Đông Nam của chiến dịch Hồ Chí Minh. Sau năm 1975, chúng tôi lại gặp nhau và cùng công tác tại trường Hạ sĩ quan Quân khu, đóng ở ***ện Phù Cát, tỉnh Bình Định. Hôm nay, chúng tôi lại sát cánh cùng nhau trên chiến trường này. Một lần nữa, chiến tranh lạ đưa chúng tôi đến với nhau.

Tại Sở chỉ *** của trung đoàn, bây giờ đã là 23 giờ, bộ đội đang chìm vào giấc ngủ say sưa sau những tháng ngày căng thẳng ở chiến trường. Duy chỉ có số anh em canh gác và một số đồng chí trực ban của các cơ quan là đang thức.
Đồng chí Khiếu Anh Lân trải tấm bản đồ khu vực thuộc tỉnh Ratanakiri (Campuchia) và Đức Cơ (Việt Nam) lên bàn. Tôi với anh Vũ *** Lẫm (lúc này anh Lẫm đã được điều về làm chính uỷ trung đoàn thay anh Mai) cùng với một số đồng chí như: trợ lý tác chiến, chủ nhiệm trinh sát, thông tin… tập trung xung quanh tấm bản đồ đã được tác nghiệp về diễn biến địch-ta mới nhất. Nhìn vào tấm bản đồ có những mũi tên “xanh” xen lẫn những chấm “đỏ”, ta có thể hình dung được địch đã tạo được thế xen kẽ với các đơn vị của ta trên toàn bộ phạm vi tác chiến của các đơn vị. Đặc biệt là trên trục đường 19, khu vực cao điểm 312. Đồng chí Khiếu Anh Lân cung cấp một số tình hình mà Quân đoàn 3 nắm được về diễn biến giữa ta và địch, đồng thời, đồng chí sư trưởng sư đoàn 309 phổ biến vụ của Quân khu và tiền phương Bộ giao nhiệm vụ cho sư đoàn 309 nói chung và trung đoàn 31 nói riêng.
Ai nấy đều im lặng. Mỗi người theo đuổi một suy nghĩ, nét mặt đượm vẻ vui phiền, lo lắng… Có thể vui vì sau đợt chiến đấu vừa qua, đơn vị rút về củng cố thời gian chưa được bao nhiêu, sức khỏe chưa được hồi phục và đang bộn bề công việc phải làm, thế mà giờ đây, ngay sáng mai, chúng tôi phải lên đường ra trận. Lo lắng là vì nhiệm vụ quá gấp, trong một điều kiện thời gian eo hẹp liệu có hoàn thành được nhiệm vụ ?
Đồng chí sư trưởng Lê Chí Thuận phá tan không khí im lặng bằng giọng nói sang sảng gần như ra lệnh và cũng gần như thuyết phục. Đồng chí nói:
-Tình hình phía trước đang rất khó khăn, sư đoàn giao nhiệm vụ cho trung đoàn bộ binh 31 phải bằng mọi biện pháp khắc phục những khó khăn để hoàn thành nhiệm vụ, tạo thuận lợi cho các đơn vị bạn. Trước mắt, ngay ngày mai, các đồng chí tổ chức cho cán bộ đi trinh sát mục tiêu, còn các đồng chí ở nhà chuẩn bị mọi mặt cho bộ đội. Có khó khăn gì thì cứ báo cáo lên sư đoàn. Các cơ quan phải tập trung mọi khả năng cho trung đoàn bộ binh 31. Nhiệm vụ cụ thể thì lên tiền phương, Quân khu sẽ giao.

Với đức tính điềm đạm của một cán bộ chính trị lâu năm, đồng chí Chước bổ sung thêm:
-Sư đoàn 309 vừa mới thành lập, biên chế, tổ chức và trang bị chưa được hoàn thiện cho lắm. Trung đoàn 31 vừa trải qua chiến đấu hàng tháng trời, bộ đội xuống xuống sức, mệt mỏi. Quân số và trang bị cũng chưa được bổ sung, nhưng trung đoàn đã có những cơ sở thuận lợi hơn các trung đoàn khác. Vì anh em đã kinh qua chiến đấu với đối tượng này, đã có những kinh nghiệm bước đầu, địa hình cũng đã nắm được. Trung đoàn lại là đơn vị chủ công của sư đoàn, yêu cầu các đồng chí nỗ lực cố gắng lãnh đạo, chỉ *** bộ đội. Đánh thắng trận này có ý nghĩa tạo đà để xây dựng sư đoàn. Tuy trung đoàn bộ binh 31 là lực lượng chủ công nhưng tất cả mọi công tác bảo đảm thì sư đoàn và Quân khu sẽ lo, và coi đây là trận chiến đấu đầu tiên của sư đoàn bộ binh 309 sau khi thành lập!
Suốt từ đó trở về sáng, chúng tôi không tài nào chợp mắt được. Bao nhiêu công việc dồn dập ập tới, không biết việc nào cần làm trước, việc nào cần làm sau. Vì tất cả mọi công việc đều cần tiến hành trong một thời gian rất ngắn.

Đêm cuối tháng, trời không mưa. Rừng Tây Nguyên im lìm như trong giấc ngủ. Song tại Sở chỉ *** trung đoàn nhộn nhịp, tất bật hẳn lên.
Như một chương trình đã được cài đặt sẵn trong bộ nhớ máy tính, ba chúng tôi gồm tôi, đồng chí Vũ *** Lẫm, đồng chí Trương Đình Xướng và mời thêm đồng chí chủ nhiệm chính trị trung đoàn, họp thường vụ. Còn các cơ quan tuy chưa được giao nhiệm vụ cụ thể, nhưng với kinh nghiệm của những năm chiến đấu, các đồng chí đều chủ động triển khai công việc.
Tôi nghĩ bụng: nếu không có những cơ quan như thế này thì tài thánh cũng không thể chỉ *** được bộ đội. Thế mà trong thực tế, lại có những vị chỉ *** thường hay ôm đồm cả công việc của cơ quan, ít quan tâm đến công tác bồi dưỡng đội ngũ cán bộ trợ lý. Thậm chí, còn xem nhẹ vai trò của cơ quan. Do đó, khi sơ kết, tổng kết rút kinh nghiệm, cơ quan thường bị phê phán nhiều nhất. Nhất là cơ quan tham mưu và hậu cần. Đó là những điểm vô cùng sai trái.

Sáng sớm ngày 20 tháng 10, tôi dẫn đầu đoàn cán bộ chuẩn bị chiến trường xuấ phát lên Đức Cơ. Xe chạy bon bon trên quốc lộ 14 về huớng Pleiku, nhân dân hai bên trục đường vẫn sinh hoạt bình thường như mọi ngày. Bà con ở một số tỉnh phía Bắc vào vùng kinh tế mới đã dựng lên các dãy nhà lợp tranh, vách đất dọc hai bên đường, tập trung nhiều ở khu vực ngã ba đường số 7 và đường 14. Tuy nhiên, trong đàu óc tôi lại suy nghĩ việc khác. Trên đường đi, chúng tôi đã tự sắp xếp cho mình những công việc phải làm như tổ chức các mũi trinh sát, dự kiến phân công cán bộ, công tác bảo đảm thông tin liên lạc…
Tôi nhắc đồng chí Dương Minh Vui-chủ nhiệm trinh sát và đồng chí Nguyễn Hồng Vân-trưởng ban tác chiến:
-Các cậu lên tới nơi nhớ xin bản đồ, địa bàn cho đủ. Như lần trước thì rất khó khăn cho anh em. Lần trước may mắn nhờ anh em trung đoàn bộ binh 95 giúp đỡ, nhưng lần này, mình phải chủ động. Riêng đồng chí Vui nhớ quan hệ với trinh sát trung đoàn bộ binh 95 và trinh sát Quân khu, nắm thật chắc tình hình địch. Vì ta đã rời địa bàn này một tháng trời rồi, trong khi kẻ địch thì luôn luôn thay đổi!

Hai đồng chí cứ vâng vâng, dạ dạ mà không đề nghị gì cả. Có thể các đồng chí cũng đang dè dặt, thận trọng khi chưa biết nhiệm vụ cụ thể ra sao.
Dọc đường vừa nói chuyện, vừa suy nghĩ miên man, chẳng mấy chốc, chúng tôi đã đến nơi.

Trước khi giao nhiệm vụ cụ thể cho trung đoàn bộ binh 31, đồng chí sư đoàn trưởng cho biết một số tình hình địch, tập trung vào mục tiêu được phân công-cao điểm 312.

So với tối hôm qua, tại Sở chỉ *** của trung đoàn vẫn không có gì mới. Tôi nghĩ thầm “Có lẽ các bố nắm địch không chắc”. Mà đúng vậy, với một đối tượng như thế này quả là rất khó xác định. Cho đến bây giờ vẫn chưa ai xác định được phiên hiệu đơn vị, biên chế, tổ chức, trang bị của địch trên Quân khu Đông Bắc này. Chúng có bao nhiêu sư đoàn, trung đoàn trên các Quân khu và cả nước Campuchia? Chỉ biết rằng qua khai thác tù bình và đào binh thì trên phạm vi tỉnh Ratarakiri, lực lượng chính quy của địch tác chiến với các đơn vị của Quân khu 5 lúc này chỉ có sư đoàn bộ binh 801. Với những điều kiện khó khăn về địa hình, về âm mưu thù đoạn của địch và cả về những mặt hạn chế của trinh sát ta, cho đến giờ này, ta vẫn chưa nắm được và có thể sẽ không nắm được lực lượng, mức độ công sự và hoả lực của địch trên cao điểm 312. Chỉ biết chắc chắn rằng địch đã bố trí hoả lực ĐKZ, 12.7 mm và cối 100 mm tại sườn Đông Nam điểm cao 312 cùng với một lực lượng bộ binh để khống chế đường số 19. Các nơi khác, đặc biệt là ngầm Ô Gia Đao, bộ đội ta đi qua thường xuyên bị phục kích, hoặc giẫm phải mìn. Còn vật cản xung quanh cao điểm 312 thì chủ yếu là mìn với mật độ cao, nhiều loại, nhiều kiểu, được bố trí rất nham hiểm.
Cũng vì mới biết về địch như thế nên đồng chí sư trưởng giao ngay nhiệm vụ cho trung đoàn như sau:
-Trung đoàn bộ binh 31 được sự chi viện trực tiếp của 2 trận địa pháo 155 mm và 105 mm của Quân khu (bố trí tại khu vực ngầm Ô Gia Đao) và sự phối hợp của các đơn vị phía trước (như trung đoàn bộ binh 94) có nhiệm vụ:
1.Tiến công đánh chiếm cao điểm 312, từ đó phát triển chiến đấu xuống trục đường số 19 nhằm giải toả đoạn đường từ ngầm Ô Gia Đao đến đoạn tiếp giáp với trung đoàn bộ binh 94, phía Tây Nam điểm cao 312.

2.Tổ chức chốt giữ các mỏm 1, 2, 3 của cao điểm 312, nhanh chóng củng cố đội hình, sẵn sàng khi có lệnh sẽ cơ động theo nhiệm vụ của Quân khu giao.
-Sở chỉ *** trung đoàn đặt cạnh Sở chỉ *** tiền phương của sư đoàn bên cạnh đường số 19, phía Nam điểm cao 312.
-Vào 17 giờ, ngày 22 tháng 10, phải hoàn thành mọi công tác chuẩn bị và báo cáo cho sư đoàn.

Thời gian gấp quá, biết làm thế nào bây giờ? Tình hình khó khăn của trung đoàn thì sư đoàn và Quân khu cũng đã biết mà các đơn vị Bạn đang chiến đấu phía trước lại rất cần sự có mặt của chúng tôi. Nghĩ thế, tôi điện cho đồng chí Vũ *** Lẫm-chính uỷ và đồng chí Trương Đình Xướng-tham mưu trưởng, cơ động bộ đội lên Đức Cơ. Và, ngay chiều tối hôm đó, tổ chức trinh sát điểm cao 312.
Tôi trực tiếp đi trinh sát trên hướng chủ yếu-hướng Nam, Đông Nam điểm cao. Trên hướng này, dự kiến sẽ sử dụng một tiểu đoàn tăng cường, tiểu đoàn bộ binh số 7. Cán bộ đi trinh sát bao gồm đồng chí Lê Văn Thuận-tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn số 7 và hai cán bộ đại đội trưởng, đồng chí Dương Minh Vui-chủ nhiệm trinh sát và một số chiến sĩ. Ngoài ra, còn có một số cán bộ chỉ *** hoả lực của trung đoàn và hoả lực tăng cường.

Trên hướng Tây Bắc, dự kiến sử dụng một tiểu đoàn bộ binh số 9 phối hợp với một tiểu đoàn của trung đoàn bộ binh 276, tỉnh Đắc Lắc, đang hoạt động tại đây. Do đó, trên hướng này, đồng chí trợ lý tác chiến trung đoàn cùng với đồng chí Đinh Văn Tự-tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn số 9 và các đại đội trưởng đi trinh sát. Tối 21 tháng 10, lực lượng trinh sát đi trên hướng chủ yếu đã vào đến chân điểm cao 312, thì đồng chí Dương Minh Vui đạp phải mìn bị thương rất nặng. Tuy vậy, công việc vẫn được tiến hành.
Tối hôm đó, đội hình trung đoàn cũng đã cơ động lên Đức Cơ. Quân khu bổ sung cho trung đoàn trên 500 tân binh, hầu hết anh em quê ở Quảng Nam-Đà Nẵng và một số tỉnh miền Trung. Lớp tân binh này vừa mới hoàn thành chương trình huấn luyện cơ bản. Bao gồm các bài bắn súng tập 1, kỹ thuật gỡ và cách bố trí mìn của địch, động tác đào công sự, nguỵ trang và chiến thuật từ cá nhân đến tổ 3 người. Có thể nói về quân số là tương đối đủ, đảm bảo được biên chế thấp nhất trong thời chiến (trong chiến tranh vừa qua ta đã thực hiện các biểu biên chế cho từng đơn vị, lấy cơ sở là tiểu đội bộ binh 7, 9, 12 đồng chí)
Công việc bổ sung vũ khí, đạn dược, sinh hoạt bộ đội và làm các công tác khác được thực hiện từ ngày 22 đến chiều ngày 23 tháng 10. Đúng 18 giờ từ vị trí tập kết, các mũi, các hướng tiếp cận tuyến triển khai xuất phát tiến công. Trời mùa dông, vùng rừng núi tối đen như mực, mọi người phải bám sát nhau. Hướng thứ yếu, đường xa phải vòng xuống phía Nam rồi ngược lên băng qua đường 19 là nơi địch thường ra phục kích, gài mìn. Ngày hôm trước chúng tôi đã cho trinh sát chốt lại, đồng thời hiệp đồng chặt chẽ với các lực lượng chiến đấu tại chỗ. Vượt qua đường 19 là vào khu vực của một tiểu đoàn thuộc trung đoàn bộ binh 726 đang đóng chốt tại đây. Có thể nói suốt đêm 23 tháng 10, đội hình tiếp cận phải nhích từng bước. Lâu nhất là công tác gỡ mìn địch, rồi đưa từng bộ phận vào chiếm lĩnh.

Các trận địa hoả lực như pháo 105mm, 155mm của Quân khu đã bố trí từ trước, sẵn sàng chi viện cho bộ đội tiếp cận tuyến xuất phát tiến công. Chỉ còn trận địa ĐKZ75 thì đêm nay mới chiếm lĩnh, để trực tiếp chi viện cho bộ đội đột phá cửa mở, trên hướng chủ yếu của trung đoàn. Cán bộ chỉ *** các cấp chạy ra chạy vào như con thoi để đưa lực lượng vào vị trí, giao nhiệm vụ cho bộ đội tại thực địa và nhắc lại hiệp đồng chiến đấu.

Sườn cao điểm 312 nhiều đá không làm được công sự như mong muốn. Bù vào đó là có nhiều gốc cây to và một số ụ mối. Bộ đội chủ yếu lợi dụng địa hình tự nhiên để triển khai lực lượng. Tôi ở Sở chỉ *** trung đoàn, phía sau đội hình trên hướng chủ yếu, mà trong lòng cứ nôn nao. Nhiều lúc như nín thở theo dõi từng bước tiếp cận của các lực lượng qua mạng thông tin hữu tuyến. Đồng chí trợ lý tác chiến, dưới ánh đèn pin được che sáng, đánh dấu từng vị trí mà các đơn vị đã được triển khai xong lên bản đồ. Mỗi một ký hiệu mũi tên màu đỏ nhích lên đến đâu thì bên dưới có ghi thời gian. Mọi người đều tập trung cao độ tâm trí trong giai đoạn này.
Trên hướng thứ yếu, tôi cử đồng chí Nguyễn Thành Út-Phó chính uỷ trung đoàn và một số cán bộ cơ quan tham mưu đi theo để đôn đốc, chỉ đạo và giúp đỡ anh em trong những lúc khó khăn.
Cho đến lúc này, khoảng 23 giờ 30 mạng thông tin liên lạc vẫn thông suốt, chủ yếu trên hướng tiểu đoàn 7. Còn tiểu đoàn 9, trên hướng thứ yếu dùng thông tin vô tuyến, chỉ mở máy “canh” nhưng không được “phát”.
Với địa hình rừng núi, nếu như trước đây, sở trường của bộ đội ta là thường hay tập kích ban đêm, còn bây giờ, điều đó là không thể. Do đó, hợp đồng tác chiến trong trận này và mọi công tác chuẩn bị phải hoàn thành trước 5 giờ sáng ngày 24 tháng 10.
Đồng hồ như chạy chậm lại. Thời gian như dài ra. Tôi ngồi tại Sở chỉ *** trung đoàn mà trong lòng như lửa đốt, xung quanh là các trợ lý tác chiến, trinh sát, thông tin, pháo binh… Ngoài mạng thông tin hữu tuyến còn có tổ máy thông tin vô tuyến của trung đoàn và một tổ của sư đoàn tăng cường xuống để liên lạc với cấp trên. Để bảo đảm hệ thống thông tin chỉ *** luôn được thông suốt, ngoài hai mạng thông tin vô tuyến và hữu tuyến, đồng chí chủ nhiệm thông tin còn đưa đến Sở chỉ *** thêm một tổ ba đồng chí liên lạc chạy bộ. Chúng tôi đã áp dụng mọi biện pháp để lúc nào cũng nắm được tình hình diễn biến trên các hướng và có thể chỉ *** các đơn vị một cách nhanh nhất. Vì vậy, sau khi nổ súng, mỗi một mệnh lệnh đều được phát đi bằng tất cả mọi phương tiện.

5 giờ rồi, 6 giờ đã trôi qua mà trời chưa sáng hẳn. Trên các hướng đã chiếm lĩnh trận địa một cách thuận lợi.
Sương mù dày đặc, trắng như bông trùm xuống các điểm cao. Đến 7 giờ 30, cao điểm 312 chỉ còn một lớp mây trắng bao quanh sườn núi như một vành khăn tang. Trên hướng chủ yếu, đồng chí Lê Văn Thuận-tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 7 báo cáo là anh đã nhìn thấy rõ đỉnh đồi và một số công sự được xếp lại bằng đá cách tuyến xuất phát xung phong chưa đầy 200 m. Đài quan sát pháo binh của Quân khu cũng báo cáo là đã nhìn thấy rõ đỉnh của ba mỏm đồi thuộc điểm cao 312!

Đồng chí Lê Chí Thuận-sư đoàn trưởng điện cho tôi hỏi:
-Đã nổ súng được chưa?
Tuy đây không phải là lần đầu tiên ra trận, nhưng sao tôi vẫn cảm thấy hồi hộp.
-Đề nghị thủ trưởng cho nổ súng!-Tôi báo cáo với đồng chí sư trưởng.
Sau khi được câp trên cho phép, tôi ra lệnh nổ súng. Lập tức các trận địa pháo, cối của Quân khu và sư đoàn dồn dập nện xuống các mục tiêu theo kế hoạch hiệp đồng. Tiếng nổ ầm ầm của đạn pháo, đất đá văng tứ tung, cây cối gãy đổ ngổn ngang. Đạn ĐKZ xé tan không khí nghe chát chúa. Cả một vùng rừng núi ầm ầm tiếng nổ.
Bộ đội trên các hướng vẫn tận dụng những yếu tố bất ngờ vận động tiếp cận vào gần mục tiêu hơn. Anh em lợi dụng những gốc cây, ụ mối di chuyển từ vị trí này đến vị trí khác, dưới sự chi viện của hoả lực pháo binh. Phải nói rằng lớp chiến sĩ vừa mới được bổ sung hôm qua, tuy lần đầu ra trận nhưng thể hiện được tinh thần dũng cảm chiến đấu. Họ đã vận động dưới làn đạn của ta bay vèo vèo trên đầu mà không hề biết sợ, cứ thế xông lên.
Sau 15 phút pháo bắn dồn dập lên đỉnh đồi, bộ đội ta ào ào xung phong đánh chiếm các mục tiêu trên sườn đồi và phát triển lên đỉnh đồi. Lợi dụng địa hình điểm cao khống chế, địch chống trả quyết liệt. Với lối đánh táo bạo và tinh thần tiến công kiên quyết của bộ đội ta, nhưng bọn địch vẫn chống trả đến cùng. Tiểu đoàn 7 đã phải tổ chức nhiều đợt công kích liên tiếp, mới làm chủ được mỏm 1. Địch bỏ lại nhiều xác chết. Số còn lại di chuyển sang mỏm đồi thứ 2, trên hướng của tiểu đoàn 9. Tôi rời Sở chỉ *** mang theo một máy thông tin vô tuyến rồi kéo cả đồng chí Thuận chạy lên. Tại đây, bộ đội ta đã làm chủ, đang khẩn trương tổ chức triển khai đội hình tiến công sang mỏm 2.

Đồng chí Thuận đã cơ động kịp thời khẩu ĐKZ75, một khẩu súng máy 12,7 mm và cùng mấy khẩu cối 60 mm của các đại đội lên trước triển khai hai bên sườn mỏm 1 và chế áp mãnh liệt cao điểm số 2. Chẳng mấy chốc bộ đội ta đã chiếm được cao điểm này.
Phải thừa nhận đồng chí Thuận nắm bộ đội rất chắc, tiến tới đâu là kịp thời đưa hoả lực lên đến đó. Bình thường trong sinh hoạt, tác phong đồng chí chậm chạp, bản tính thật thà, nên ai cũng quý mến. Trong chiến đấu đồng chí lại rất bình tĩnh và kiên quyết. Sau này đồng chí đã trở thành một cán bộ sư đoàn, có nhiều kinh nghiệm trên chiến trường.

Tại cao điểm số 3, hướng của tiểu đoàn bộ binh số 9, bọn tàn quân từ cao điểm 1 và 2 chạy dồn sang, ra sức kháng cự một cách ngoan cố. Đến 13 giờ, mà tiểu đoàn bộ binh số 9 vẫn chưa tiến lên được. Địch từ trên cao bắn xuống rất rát, đạn bay rít trên đầu. Tiểu đoàn 9 phải nằm lại trên trận địa của tiểu đoàn 3 thuộc trung đoàn bộ binh 726. Tình hình quá căng thẳng, tôi cũng một tổ trinh sát vận động sang và cùng với đồng chí Nguyễn Thành Út tổ chức cho tiểu đoàn 9 tiếp tục công kích. Được sự phối hợp của tiểu đoàn bộ binh 7 từ cao điểm số 2 tiến công sang, tiểu đoàn bộ binh 9 xung phong liên tục và làm chủ được điểm cao số 3. Địch bỏ trận địa, chạy xuống bờ sông Tôn-lê San. Chúng di chuyển về hướng Tây, rồi vòng xuống, đánh tạt sườn vào phía sau tiểu đoàn bộ binh 9 và tiểu đoàn bộ binh 3 của trung đoàn bộ binh 726. Ta lại phải tổ chức đánh phản kích, đồng thời, củng cố trận địa vừa mới chiếm được.
Vào 15 giờ ngày 24 tháng 10, trung đoàn bộ binh 31 hoàn toàn làm chủ trận địa, tiêu diệt tại chỗ 66 tên, thu 23 khẩu súng các loại.
Phối hợp với trung đoàn bộ binh 31, trung đoàn bộ binh 94 và một số lực lượng khác cũng tiến công các toán địch trên đường số 19 và lực lượng của chúng ở sương Tây Nam cao điểm 312, cách mặt đường số 19 khoảng 200m. Đến chiều ngày 24 tháng 10, đường số 19 được giải toả thông suốt nối liền tiền tuyến với hậu phương. Các đơn vị ở phía trước rất phấn khởi. Như vậy, trận đầu ra quân của sư đoàn bộ binh 309 hoàn toàn thắng lợi. Điều này có ý nghĩa vô cùng quan trọng và là nền tảng, là trang sử hiển hách đầu tiên của sư đoàn.
Quân khu Đông Bắc là một địa bàn chiến lược quan trọng đối với chiến trường Campuchia. Đường quốc lộ số 19 nối với đường quốc lộ số 14, Việt Nam chạy xuyên qua tỉnh Ratanakiri đến thị trấn Bô Keo, qua Stưng Treng, Prêch-vi-hia rồi đến các tỉnh phía Bắc và Tây Bắc Campuchia.
Sau một loạt những trận chiến đấu mở màn, ta đã đưa chiến tranh sang đất đối phương, giải phóng được một khu vực rộng lớn. Địch bị đẩy sâu vào nội địa.
Đối với ta, đây là một địa bàn rất quan trọng. Trước mắt cùng với các hướng khác, chúng ta đã loại trừ được mối nguy cơ đe dọa tình hình an ninh quốc gia và vùng lãnh thổ Tây Nguyên. Sau nữa, đây là bàn đạp lý tưởng bảo đảm triển khai đội hình tổng tiến công trên một hướng chiến dịch, có ý nghĩa chiến lược của quân đội ta ở phía Tây Nam.
Vì vậy, cuộc chiến đấu ở nơi đây giữa ta và địch ngày càng quyết liệt.

Sau khi ta đánh chiếm cao điểm 312, giải toả đường 19, nối liền các đơn vị phía trước với phía sau, Quân khu đã đưa một bộ phận lực lượng lên chốt giữ. Trung đoàn bộ binh 31 cơ động xuống sườn phía Nam để ngăn chặn địch phản kích ở cao điểm 230, đoạn Phinây-đồi không tên, phía nam đường số 19 gần 2 km.
Sư đoàn bộ binh 801 Pôn Pốt, đã vòng xuống phía Nam hòng đột kích vào sườn cánh trái của đội hình hướng Quân khu 5.
Thắng lợi của Trung đoàn bộ binh 31 tại cụm điểm cao 312 đã khích lệ các đơn vị trong sư đoàn và trên toàn bột Mặt trận Đông Bắc. Trong các đơn vị dấy lên một phong trào thi đua giết giặc lập công.