(TT&VH Cuối tuần) - Một
tác phẩm được tạo nên bởi kẻ bị cho là dở hơi, một công trình kiến trúc
thoát khỏi bị phá hủy vì chất lượng xây quá tốt (!) giờ này là biểu
tượng văn hóa của thành phố Los Angeles, nhưng cha đẻ của nó thì không
bao giờ biết được điều ấy.
Simon
Rodia, cha đẻ của tác phẩm nói trên đã dành ra hơn 30 năm thu nhặt dây
thép, gạch vụn và xi măng tạo nên công trình, mà ông cũng không biết
dùng để làm gì và một ngày bất ngờ tặng cho hàng xóm rồi bỏ đi.
Người đàn ông này không phải dân gốc L.A. Từ Ribottoli,
một ngôi làng nhỏ miền núi, nằm phía Đông Napoli (Ý), Simon bám chân
anh trai đến miền đất Bắc Mỹ đang vẫy gọi những kẻ mộng mơ đi tìm vàng
để thoát nghèo. Quả thật họ tìm được công việc ở mỏ than Pennsylvania.
Họ bán sức lao động và tuổi trẻ cho hầm tối, nhưng vận may không chịu
mỉm cười: một ngày xấu trời, anh trai của Simon chết dưới hầm vì tai
nạn. Simon trốn đi tiếp đến Bờ Đông và kiếm ăn qua ngày tại các công
trường. Lấy vợ và đẻ con. Con gái mất sớm, vợ bỏ đi. Simon đắm chìm vào
rượu cho quên đời. Hình như có những số phận sinh ra chỉ để minh họa cho
câu “họa vô đơn chí“.
Tháp Watts và...Sinh
thời, Simon không hề nghĩ đến có ngày công trình của mình sẽ trở thành
một dạng huyền thoại. Từ mấy thập kỷ nay, tác phẩm của ông dầm mưa dãi
nắng ở một góc đất trong quận Watts, vốn là khu người nghèo đầy tai
tiếng của L.A. Thực ra sau này, hồi 1965 và 1992 Watts cũng được các
kênh truyền thông nhắc đến, song chỉ vì các vụ xung đột màu da. Thành
phố Los Angeles chỉ nhớ đến Simon khi đã gần quá muộn, và hôm nay người
ta cố cứu những gì còn có thể cứu được.
Đó
là các ngọn tháp Watts, đúng hơn là một nhóm tượng hình tháp. Simon tự
tay xây chúng, mỗi ngày lên một vài phân, không ngơi nghỉ trong hơn ba
thập kỷ ròng rã. Vật liệu mà ông sử dụng là chai lọ, gạch, xi măng, dây
thép, sành vỡ - rác thải của nền văn minh Mỹ còn khá trẻ và không có thì
giờ bận tâm đến nhân lực nhập cư rẻ mạt. Năm 1965, khi đã bỏ Watts
chuyển đến Bắc Cali được mười năm, Simon từ giã cõi đời đã bạc bẽo với
mình, bỏ lại cả công trình mà chính ông cũng không còn muốn để mắt đến.
Thiên tài hay loạn óc?
“Tôi
muốn tạo ra một cái gì cực lớn“, thực ra Simon có nói câu đó về công
trình có hơi hướng lập dị của mình. Song ngay gia đình ông cũng không
hiểu mục đích ấy. “Cho đến hôm nay“, cháu ông là Nick Calicura vẫn nói,
“tôi không rõ ông tôi là một thiên tài hay loạn óc“.Có lẽ cả hai.
Con
người lẫm chẫm 1m50 ấy không cần dàn giáo và dây bảo hiểm, thậm chí
không có cả bản vẽ lẫn người giúp việc. Cứ thế 34 năm trời, Simon làm
một việc vượt tầm những đầu óc tưởng tượng và trình độ kỹ sư thông
thường. Tựa như ông muốn cật lực tìm cách thoát khỏi những khốn khó của
đời mình.
Như
hàng triệu dân nhập cư khác, Simon đi tàu hơi nước ngang qua đảo Ellis
Island vào cảng New York - dưới ánh mắt anh minh nhưng đầy lo ngại của
Nữ thần Tự do. Sau khi mất anh, ông cùng vợ mới cưới đến Oakland gần San
Francisco. Lời chào đầu tiên là trận động đất kinh hoàng 1906. Cuộc ly
dị và chứng nghiện ngập khiến Simon biến hẳn trong vũng bùn ngập ngụa.
cha đẻ của nó: Simon Rodia1917
Simon xuất hiện ở Nam Cali, giờ đã thoát nghiện. Bốn năm sau ông tích
cóp đủ tiền để mua một rẻo đất bụi bặm hình tam giác ở quận Watts chật
cứng người nhập cư, và tạm dựng một túp lều bằng ván gỗ để nương thân,
ngay từ đầu đã cháy bỏng một kế hoạch - “tạo ra một cái gì cực lớn“. Kỳ
thực ông nhắm đến một khu đất cách đó 20 cây số, cạnh đại lộ Wilshire
Boulevard ở Beverly Hills tấp nập. Song Watts là nơi duy nhất hợp túi
tiền.
Ban
ngày Simon kiếm tiền ở công trường, hết giờ thì thợ nề nghiệp dư mới
chính thức ra tay. Tổng cộng 17 tháp nhọn với hình thù khác nhau, ngọn
cao nhất đạt 31m. Cho đến nay, hai ngọn tháp chính vẫn giữ kỷ lục là cột
bê tông cốt thép một khối cao nhất mà không dùng đến ốc vít hay mối hàn
nào. Ông cuộn dây thép và ống nước làm xương rồi đổ xi măng, và trong
lúc mặt ngoài vừa se thì trang trí bằng đủ mọi thứ nhặt được: ngói vỡ,
vỏ ốc, chai nước ngọt, sành sứ...
Một thách thức bằng bê tông
Ngày
lại ngày, dần dần thành hình các vòm cuốn, cổng rào, tường ngăn... từ
hàng vạn chi tiết nhỏ. Hôm nay người ta còn thấy Simon cố tình để lộ
“vật liệu xây dựng“ như biển quảng cáo 7 Up hay chai rượu Canada Dry.
Khắp nơi ông để lại chữ ký SR và số nhà 1765.
Simon
gọi công trình của mình là “Nuestro Pueblo“ (Làng ta). Trẻ con khu phố
chăm chỉ khuân rác rưởi đến cho ông “xây“, nhiều nhất là các mảnh vụn từ
xưởng gốm gần nhà. Simon đi hàng cây số dọc đường ray của tuyến Pacific
Electric Railway để nhặt rác ném trên tàu xuống.
Nhưng
không phải ai cũng đồng tình với ông già dở hơi ấy. Trong Thế chiến II
người ta đồn ông xây tháp làm... ăng-ten để liên lạc với máy bay Nhật!
Sau hòa bình, dân nhập cư Nam Mỹ bỏ đi, nhường chỗ cho người da đen
nghèo khổ hơn. Watts dần trở thành một khu ổ chuột.
Năm
1954 Simon ngán ngẩm phủi tay ra đi, lúc đó ông đã 75. Ông tặng người
hàng xóm miếng đất của mình rồi về ngoại ô San Francisco để - như ông
nói - “chết trong vòng tay gia đình“. Ông còn sống thêm 11 năm nữa,
nhưng không bao giờ quay lại Watts.
Năm
1959 Sở Xây dựng quyết định phá dỡ, mặc dù đông đảo người yêu nghệ
thuật phản đối và đề nghị bỏ ra 3.000USD mua lại mảnh đất. Thành phố
không nhượng bộ, song mọi cần cẩu đến phá đều đứt cáp vì chất lượng công
trình quá cao!
Sau
vụ đụng độ giữa cư dân ổ chuột năm 1965 với cảnh sát dẫn đến 34 người
chết, nhóm tháp Watts trở thành biểu tượng của tự do. Năm 1975 cơ quan
bảo vệ di sản của Cali tiếp quản công trình, và từ 1990 Bộ Nội vụ Mỹ xếp
mảnh đất này vào hạng Di tích văn hóa quốc gia, giao cho Bảo tàng mỹ
thuật Los Angeles County Museums Of Art chăm sóc.
Tuy
nhiên nhiều du khách đến L.A chỉ đi tìm Hollywood hay Disneyland, vì
nhóm tháp của Simon nằm xa các trục giao thông chính. Mỗi năm người ta
chỉ đếm được 45.000 khách tới chiêm ngưỡng công trình biểu tượng của
thành phố danh tiếng bậc nhất xứ Cali. Nước Mỹ, vốn do dân tứ chiếng hợp
thành, dù có những thành tựu văn hóa kiệt xuất đến mấy thì cũng ít để
tâm đến những gì “nhỏ bé“. Nhiều khi họ quên cả những người nhập cư đã
tạo nên phồn vinh cho xứ sở này.
Lê Quang
tác phẩm được tạo nên bởi kẻ bị cho là dở hơi, một công trình kiến trúc
thoát khỏi bị phá hủy vì chất lượng xây quá tốt (!) giờ này là biểu
tượng văn hóa của thành phố Los Angeles, nhưng cha đẻ của nó thì không
bao giờ biết được điều ấy.
Simon
Rodia, cha đẻ của tác phẩm nói trên đã dành ra hơn 30 năm thu nhặt dây
thép, gạch vụn và xi măng tạo nên công trình, mà ông cũng không biết
dùng để làm gì và một ngày bất ngờ tặng cho hàng xóm rồi bỏ đi.
Người đàn ông này không phải dân gốc L.A. Từ Ribottoli,
một ngôi làng nhỏ miền núi, nằm phía Đông Napoli (Ý), Simon bám chân
anh trai đến miền đất Bắc Mỹ đang vẫy gọi những kẻ mộng mơ đi tìm vàng
để thoát nghèo. Quả thật họ tìm được công việc ở mỏ than Pennsylvania.
Họ bán sức lao động và tuổi trẻ cho hầm tối, nhưng vận may không chịu
mỉm cười: một ngày xấu trời, anh trai của Simon chết dưới hầm vì tai
nạn. Simon trốn đi tiếp đến Bờ Đông và kiếm ăn qua ngày tại các công
trường. Lấy vợ và đẻ con. Con gái mất sớm, vợ bỏ đi. Simon đắm chìm vào
rượu cho quên đời. Hình như có những số phận sinh ra chỉ để minh họa cho
câu “họa vô đơn chí“.
Tháp Watts và...thời, Simon không hề nghĩ đến có ngày công trình của mình sẽ trở thành
một dạng huyền thoại. Từ mấy thập kỷ nay, tác phẩm của ông dầm mưa dãi
nắng ở một góc đất trong quận Watts, vốn là khu người nghèo đầy tai
tiếng của L.A. Thực ra sau này, hồi 1965 và 1992 Watts cũng được các
kênh truyền thông nhắc đến, song chỉ vì các vụ xung đột màu da. Thành
phố Los Angeles chỉ nhớ đến Simon khi đã gần quá muộn, và hôm nay người
ta cố cứu những gì còn có thể cứu được.
Đó
là các ngọn tháp Watts, đúng hơn là một nhóm tượng hình tháp. Simon tự
tay xây chúng, mỗi ngày lên một vài phân, không ngơi nghỉ trong hơn ba
thập kỷ ròng rã. Vật liệu mà ông sử dụng là chai lọ, gạch, xi măng, dây
thép, sành vỡ - rác thải của nền văn minh Mỹ còn khá trẻ và không có thì
giờ bận tâm đến nhân lực nhập cư rẻ mạt. Năm 1965, khi đã bỏ Watts
chuyển đến Bắc Cali được mười năm, Simon từ giã cõi đời đã bạc bẽo với
mình, bỏ lại cả công trình mà chính ông cũng không còn muốn để mắt đến.
Thiên tài hay loạn óc?
“Tôi
muốn tạo ra một cái gì cực lớn“, thực ra Simon có nói câu đó về công
trình có hơi hướng lập dị của mình. Song ngay gia đình ông cũng không
hiểu mục đích ấy. “Cho đến hôm nay“, cháu ông là Nick Calicura vẫn nói,
“tôi không rõ ông tôi là một thiên tài hay loạn óc“.Có lẽ cả hai.
Con
người lẫm chẫm 1m50 ấy không cần dàn giáo và dây bảo hiểm, thậm chí
không có cả bản vẽ lẫn người giúp việc. Cứ thế 34 năm trời, Simon làm
một việc vượt tầm những đầu óc tưởng tượng và trình độ kỹ sư thông
thường. Tựa như ông muốn cật lực tìm cách thoát khỏi những khốn khó của
đời mình.
Như
hàng triệu dân nhập cư khác, Simon đi tàu hơi nước ngang qua đảo Ellis
Island vào cảng New York - dưới ánh mắt anh minh nhưng đầy lo ngại của
Nữ thần Tự do. Sau khi mất anh, ông cùng vợ mới cưới đến Oakland gần San
Francisco. Lời chào đầu tiên là trận động đất kinh hoàng 1906. Cuộc ly
dị và chứng nghiện ngập khiến Simon biến hẳn trong vũng bùn ngập ngụa.
cha đẻ của nó: Simon RodiaSimon xuất hiện ở Nam Cali, giờ đã thoát nghiện. Bốn năm sau ông tích
cóp đủ tiền để mua một rẻo đất bụi bặm hình tam giác ở quận Watts chật
cứng người nhập cư, và tạm dựng một túp lều bằng ván gỗ để nương thân,
ngay từ đầu đã cháy bỏng một kế hoạch - “tạo ra một cái gì cực lớn“. Kỳ
thực ông nhắm đến một khu đất cách đó 20 cây số, cạnh đại lộ Wilshire
Boulevard ở Beverly Hills tấp nập. Song Watts là nơi duy nhất hợp túi
tiền.
Ban
ngày Simon kiếm tiền ở công trường, hết giờ thì thợ nề nghiệp dư mới
chính thức ra tay. Tổng cộng 17 tháp nhọn với hình thù khác nhau, ngọn
cao nhất đạt 31m. Cho đến nay, hai ngọn tháp chính vẫn giữ kỷ lục là cột
bê tông cốt thép một khối cao nhất mà không dùng đến ốc vít hay mối hàn
nào. Ông cuộn dây thép và ống nước làm xương rồi đổ xi măng, và trong
lúc mặt ngoài vừa se thì trang trí bằng đủ mọi thứ nhặt được: ngói vỡ,
vỏ ốc, chai nước ngọt, sành sứ...
Một thách thức bằng bê tông
Ngày
lại ngày, dần dần thành hình các vòm cuốn, cổng rào, tường ngăn... từ
hàng vạn chi tiết nhỏ. Hôm nay người ta còn thấy Simon cố tình để lộ
“vật liệu xây dựng“ như biển quảng cáo 7 Up hay chai rượu Canada Dry.
Khắp nơi ông để lại chữ ký SR và số nhà 1765.
Simon
gọi công trình của mình là “Nuestro Pueblo“ (Làng ta). Trẻ con khu phố
chăm chỉ khuân rác rưởi đến cho ông “xây“, nhiều nhất là các mảnh vụn từ
xưởng gốm gần nhà. Simon đi hàng cây số dọc đường ray của tuyến Pacific
Electric Railway để nhặt rác ném trên tàu xuống.
Nhưng
không phải ai cũng đồng tình với ông già dở hơi ấy. Trong Thế chiến II
người ta đồn ông xây tháp làm... ăng-ten để liên lạc với máy bay Nhật!
Sau hòa bình, dân nhập cư Nam Mỹ bỏ đi, nhường chỗ cho người da đen
nghèo khổ hơn. Watts dần trở thành một khu ổ chuột.
Năm
1954 Simon ngán ngẩm phủi tay ra đi, lúc đó ông đã 75. Ông tặng người
hàng xóm miếng đất của mình rồi về ngoại ô San Francisco để - như ông
nói - “chết trong vòng tay gia đình“. Ông còn sống thêm 11 năm nữa,
nhưng không bao giờ quay lại Watts.
Năm
1959 Sở Xây dựng quyết định phá dỡ, mặc dù đông đảo người yêu nghệ
thuật phản đối và đề nghị bỏ ra 3.000USD mua lại mảnh đất. Thành phố
không nhượng bộ, song mọi cần cẩu đến phá đều đứt cáp vì chất lượng công
trình quá cao!
Sau
vụ đụng độ giữa cư dân ổ chuột năm 1965 với cảnh sát dẫn đến 34 người
chết, nhóm tháp Watts trở thành biểu tượng của tự do. Năm 1975 cơ quan
bảo vệ di sản của Cali tiếp quản công trình, và từ 1990 Bộ Nội vụ Mỹ xếp
mảnh đất này vào hạng Di tích văn hóa quốc gia, giao cho Bảo tàng mỹ
thuật Los Angeles County Museums Of Art chăm sóc.
Tuy
nhiên nhiều du khách đến L.A chỉ đi tìm Hollywood hay Disneyland, vì
nhóm tháp của Simon nằm xa các trục giao thông chính. Mỗi năm người ta
chỉ đếm được 45.000 khách tới chiêm ngưỡng công trình biểu tượng của
thành phố danh tiếng bậc nhất xứ Cali. Nước Mỹ, vốn do dân tứ chiếng hợp
thành, dù có những thành tựu văn hóa kiệt xuất đến mấy thì cũng ít để
tâm đến những gì “nhỏ bé“. Nhiều khi họ quên cả những người nhập cư đã
tạo nên phồn vinh cho xứ sở này.
Lê Quang